Ποιητική εν-όραση

Κώστας Τσώλης, «Eξώφυλλα περιοδικών», χ.χ., ακρυλικό σε καμβά, 30 x 40 εκ. (έκαστο)

Της Ευσταθίας Δήμου*

ΚΩΣΤΑΣ ΓΟΥΛΙΑΜΟΣ, Υγρό γυαλί, εκδόσεις Gutenberg, σελ. 64

Ο Κώστας Γουλιάμος συστήνει τη νέα του ποιητική συλλογή με τον ιδιαίτερα εύηχο –λόγω της παρήχησης που εμπεριέχει– τίτλο, Υγρό γυαλί, ο οποίος, σε μία πρώτη προσέγγιση και σκέψη, τεχνουργεί ένα νήμα που οδηγεί ευθέως και ασυναίσθητα στη φυσιολογία και τη λειτουργία του ματιού, στη «γυάλινη» επιφάνειά του και το δάκρυ. Το βιβλίο χωρίζεται σε δύο μέρη, «Με το βλέμμα του έγκλειστου» και «Με το βλέμμα της Σοφίας», καθένα από τα οποία εμπεριέχει ποιήματα μάλλον μακροσκελή και ελευθερόστιχα. Η σχετικά μεγάλη έκταση των ποιημάτων είναι στενά συνυφασμένη με ένα είδος αφηγηματικότητας, η οποία όμως δεν εκτρέπεται προς την πεζολογία. Αντίθετα, διατηρεί έναν έντονο ρυθμό, που και την ανάγνωση υποβοηθά και στο ίδιο το ποίημα προσδίδει τον διφυή του χαρακτήρα, ο οποίος συνίσταται σε αυτό που θα όριζε κανείς ως ποιητική αφήγηση.

Η αφηγηματική διάθεση του ποιητή εξυπηρετεί άριστα την πρόθεσή του να καταρτίσει, με καθαρά ποιητικούς όρους, μια διαδρομή ή, πιο σωστά, μια αναδρομή στο παρελθόν, στην ιστορία του κόσμου και τον ανθρώπων, όπως αυτή σφραγίστηκε από τον όλεθρο και την καταστροφή. Οι δύο αυτές έννοιες συγκεντρώνουν τη μέριμνά του, η οποία εκδηλώνεται ως μια βαθιά και καταλυτική απορία σχετικά με το πώς και το γιατί η ανθρωπότητα οδηγήθηκε στην άρνηση του ανθρώπου και στην κατάφαση της αλληλοσφαγής: σκελετοί και μίσχοι/ κι απόξω μαύρη πέτρα/ μαύρος ουρανός μαύρη μέρα/ πώς γίνεται/ αυτό το φονικό/ αυτή τη νύχτα/ και την άλλη μέρα/ και την άλλη νύχτα/ και κάθε νύχτα («Νύχτες του Auschwitz») Μέσα στο πλαίσιο αυτό εντάσσεται και συμπλέκεται η έννοια του χρόνου και, πιο συγκεκριμένα, της διαχρονίας, από τη στιγμή που ο ποιητής επιλέγει να εξακτινωθεί στο παρελθόν, να φτάσει στις πρώτες αρχές του μύθου, και περνώντας μέσα από τους πιο σημαντικούς σταθμούς της ιστορίας και της τέχνης, όπως αυτή αποτύπωσε την ιστορία, να καταλήξει στο παρόν της δημιουργίας. Από αυτή την άποψη, το κάθε ποίημα προσιδιάζει σε ποτάμι που καθώς κυλά συμπαρασύρει στων στίχων την κοίτη όλα εκείνα –πρόσωπα και γεγονότα– που σφράγισαν τη μνήμη της ανθρωπότητας κατά τρόπο ανεξίτηλο και σκοτεινό.

Η αίσθηση που προκύπτει, ως αποτέλεσμα και επιστέγασμα της περιήγησης του ποιητή στα μελανά σημεία της ιστορίας και του χρόνου, είναι αυτή της ματαίωσης, της πικρής αίσθησης ότι ακόμα και ο έρωτας, που θα μπορούσε να οδηγήσει στην ανάταση και την ανάσταση, οδήγησε τελικά στο χωρισμό και τη σχάση. Είναι η ειλικρινής αποδοχή της αναπόδραστης και αναπότρεπτης πορείας του ανθρώπου προς ένα τέλμα, το οποίο έχει το χαρακτήρα και τα χαρακτηριστικά του μοιραίου, του πεπρωμένου της ανθρώπινης συνθήκης που οδηγεί με άκρα ευθύτητα από το σημείο μηδέν πάλι στο σημείο μηδέν. Το ενδιαφέρον στην περίπτωση του Γουλιάμου, που ανατρέπει κάπως τις παγιωμένες αντιλήψεις και προσεγγίσεις γύρω από την τύχη της ανθρωπότητας, είναι το γεγονός ότι παρουσιάζει την πορεία της όχι κυκλική, ως είθισται, αλλά ευθύγραμμη.

Αυτή η ευθυγράμμιση, που αποτυπώνεται και στη μορφή του ποιήματος, αφού κάθε στίχος είναι και ένας νέος σταθμός, μια νέα στάση στη διαδρομή που χάραξε ο άνθρωπος, είναι ο τρόπος του ποιητή για να μην καταλήξει στην απελπισία και το αδιέξοδο. Έτσι, χωρίς ποτέ να το καταθέτει ρητά, η επιλογή του να μην εμπλέξει στα ποιήματά του το σχήμα του κύκλου, αλλά της ευθείας, αφήνει τον αναγνώστη με την εντύπωση ή την υποψία μιας ευοίωνης προοπτικής, ενός καλύτερου μέλλοντος, που δεν έχει φανεί, αλλά μπορεί να έρθει. Τα ποιήματά, λοιπόν, χωρίς να απεκδύονται τον χαρακτήρα και τα χαρακτηριστικά ενός ειλικρινούς, ευθέος, καταιγιστικού και καταδικαστικού της ιστορίας ποιητικού λόγου, μετατρέπονται σε ένα είδος ποιητικού ντοκιμαντέρ, που εκθέτει, καταθέτει, αποκαλύπτει και, εν τέλει, μέσα από τη φρίκη του «θεάσθαι», οδηγεί στο κέντρισμα για την ανατροπή της ανθρώπινης πορείας προς τον θάνατο και την καταστροφή, και τη χάραξη μιας νέας.

Με αυτήν ακριβώς την έννοια της «θέασης» πρέπει να γίνει αντιληπτός και ο τίτλος της συλλογής, ο οποίος τώρα θα μπορούσε να ερμηνευθεί υπό το πρίσμα του θολώματος της όρασης, του βουρκώματος του ματιού για όσες εικόνες περνάνε, σαν ταινία, μπροστά από τα μάτια του ποιητή, εικόνες που αυτός ανασύρει από το σφαγείο της μνήμης και τις μεταφέρει σε στίχους, σαν θραύσματα, μπροστά στα μάτια του αναγνώστη. Το υγρό γυαλί είναι ό,τι μένει από την εν-ορατική καταβύθιση του ποιητή μέσα στο μελανό βυθό της ανθρώπινης ιστορίας, είναι η γνώση της συν-κινητικής αλήθειας που καλείται να κοινωνήσει ο αναγνώστης.

*Η Ευσταθλια Δήμου είναι κριτικός λογοτεχνίας