Ηγεμονία

Γιάννης Γρηγοριάδης, «Οι εικόνες που με στοιχειώνουν, εργοτάξιο», 2020, εκτύπωση σε χαρτιά post it 180 x 130 εκ.

Των Ερνέστο Λακλάου και Σαντάλ Μουφ 

Προδημοσίευση από τον πρόλογο των συγγραφέων στη δεύτερη έκδοση του βιβλίου Ηγεμονία και σοσιαλιστική στρατηγική. Προς μια ριζοσπαστική δημοκρατική πολιτική, που κυκλοφορεί τις επόμενες μέρες από τις εκδόσεις Επέκεινα, σε μετάφραση Αντώνη Γαλανόπουλου και επιμέλεια Αλέξανδρου Κιουπκιολή 

Τελευταία έχουν ακουστεί πολλές φωνές που καλούν σε μια «επιστροφή στην ταξική πάλη». Ισχυρίζονται ότι η αριστερά έχει ταυτιστεί πάρα πολύ με τα «πολιτισμικά» ζητήματα, και ότι έχει εγκαταλείψει τον αγώνα εναντίον των οικονομικών ανισοτήτων. Είναι καιρός, λένε, να αφήσουμε κατά μέρος την εμμονή με «την πολιτική των ταυτοτήτων» και να ακούσουμε ξανά τις απαιτήσεις της εργατικής τάξης. Πώς θα πρέπει να απαντήσουμε σε αυτές τις κριτικές; Βρισκόμαστε, σήμερα, σε μια συγκυρία αντίθετη με εκείνη που αποτέλεσε το υπόβαθρο του προβληματισμού μας, ο οποίος βασιζόταν σε μια κριτική της αριστεράς γιατί δεν λάμβανε υπόψη της τους αγώνες των «νέων κινημάτων»; 

Είναι αλήθεια ότι η εξέλιξη των κομμάτων της αριστεράς ήταν τέτοια ώστε να καταλήξουν να ασχολούνται κυρίως με τις μεσαίες τάξεις, εις βάρος των εργατών. Αλλά αυτό οφείλεται στην ανικανότητά τους να οραματιστούν μια εναλλακτική πρόταση απέναντι στον νεοφιλελευθερισμό και στην άκριτη αποδοχή εκ μέρους τους των επιταγών της «ευελιξίας», όχι σε μια υποτιθέμενη εμμονή με τα θέματα της «ταυτότητας». Η λύση δεν είναι να εγκαταλείψουμε τον «πολιτισμικό» αγώνα για να επιστρέψουμε στην «πραγματική» πολιτική. Ένα από τα κεντρικά αξιώματα της Ηγεμονίας και Σοσιαλιστικής Στρατηγικής είναι η ανάγκη να δημιουργηθεί μια αλυσίδα ισοδυναμίας μεταξύ διαφόρων δημοκρατικών αγώνων ενάντια στις διαφορετικές μορφές υποταγής. Υποστηρίξαμε ότι οι αγώνες ενάντια στον σεξισμό, τον ρατσισμό, τις διακρίσεις φύλου, και οι αγώνες για την υπεράσπιση του περιβάλλοντος πρέπει να συναρθρωθούν με τους αγώνες των εργατών σε ένα νέο αριστερό ηγεμονικό σχέδιο. Για να το θέσουμε με μια ορολογία που έχει γίνει πρόσφατα της μόδας, επιμείναμε ότι η αριστερά πρέπει να ενδιαφερθεί για τα θέματα τόσο της «αναδιανομής» όσο και της «αναγνώρισης». Αυτό εννοούσαμε με τον όρο «ριζοσπαστική και πλουραλιστική δημοκρατία». 

Σήμερα, ένα τέτοιο σχέδιο παραμένει επίκαιρο όσο ποτέ – αυτό δεν σημαίνει όμως ότι είναι ευκολότερο να το πραγματοποιήσουμε. Πράγματι, φαίνεται μερικές φορές ότι αντί να σκεφτόμαστε πώς θα ριζοσπαστικοποιήσουμε τη δημοκρατία, η πρώτη προτεραιότητά μας να είναι το να την υπερασπιστούμε ενάντια στις δυνάμεις που την απειλούν ύπουλα από μέσα. Αντί να ενισχύσει τους θεσμούς της, φαίνεται ότι ο θρίαμβος της δημοκρατίας επί του κομμουνιστικού αντιπάλου της έχει συμβάλει στην αποδυνάμωσή τους. Η απογοήτευση από τη δημοκρατική διαδικασία λαμβάνει ανησυχητικές διαστάσεις, και ο κυνισμός προς την τάξη των πολιτικών είναι τόσο διαδεδομένος ώστε υπονομεύει τη βασική εμπιστοσύνη των πολιτών στο κοινοβουλευτικό σύστημα. Ασφαλώς δεν υπάρχει κανένας λόγος για να χαιρόμαστε με την τρέχουσα κατάσταση της πολιτικής στις φιλελεύθερες-δημοκρατικές κοινωνίες. Σε ορισμένες χώρες, η κατάσταση αυτή αξιοποιείται με έξυπνο τρόπο από δεξιούς λαϊκιστές δημαγωγούς, και η επιτυχία ατόμων όπως ο Χάιντερ και ο Μπερλουσκόνι μαρτυρεί ότι μια τέτοια ρητορική μπορεί να προσελκύσει έναν πολύ σημαντικό αριθμό οπαδών. Όσο η αριστερά δεν επιδίδεται σε έναν ηγεμονικό αγώνα και επιμένει να καταλαμβάνει το κέντρο, έχουμε ελάχιστες ελπίδες ότι η κατάσταση αυτή μπορεί να αντιστραφεί. Χωρίς αμφιβολία, έχουμε αρχίσει να βλέπουμε την ανάδυση μιας σειράς αντιστάσεων απέναντι στην προσπάθεια των πολυεθνικών εταιρειών να επιβάλουν την εξουσία τους σε ολόκληρο τον πλανήτη. Αλλά χωρίς ένα όραμα για έναν διαφορετικό τρόπο οργάνωσης των κοινωνικών σχέσεων, έναν τρόπο που θα αποκαθιστά την κεντρική θέση της πολιτικής έναντι της τυραννίας των δυνάμεων της αγοράς, τα κινήματα αυτά θα παραμείνουν κινήματα αμυντικού χαρακτήρα. 

Για να οικοδομήσουμε μια αλυσίδα ισοδυναμίας μεταξύ δημοκρατικών αγώνων, πρέπει να χαράξουμε μια διαχωριστική γραμμή και να ορίσουμε έναν αντίπαλο, αλλά αυτό δεν είναι αρκετό. Πρέπει να ξέρουμε επίσης για τι παλεύουμε, τι είδους κοινωνία θέλουμε να δημιουργήσουμε. Αυτό απαιτεί από την αριστερά να κατανοήσει επαρκώς τη φύση των σχέσεων εξουσίας και τη δυναμική της πολιτικής. Το ζητούμενο είναι η οικοδόμηση μιας νέας ηγεμονίας. Έτσι, το σύνθημά μας είναι: «Πίσω στον ηγεμονικό αγώνα».