Στρίνμπεργκ

Κατερίνα Κατσιφαράκη, «Φύλλο», 2018, inkjet τύπωμα σε fine art χαρτί, μεταβλητές διαστάσεις

ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ ΣΤΡΙΝΤΜΠΕΡΓΚ, Δεσποινίς Τζούλια, μτφρ. Μαργαρίτα Μέλμπεργκ, εκδόσεις Νεφέλη, σελ. 152 

Στον πρόλογο του ανά χείρας έργου ο ίδιος ο Στρίντμπεργκ αξιολογεί την παρουσία του πατέρα ως δευτερεύουσας σημασίας, ωστόσο η εξέλιξη του έργου τον διαψεύδει. Το έργο αρχίζει και τελειώνει στην κουζίνα του κόμη, τόπο δηλαδή της επικράτειάς του κυριολεκτικώς και μεταφορικώς. Ο πατέρας παρουσιάζεται ως απών και ταυτόχρονα πανταχού παρών -μέσα από τις συνεχείς αναφορές των δραματικών προσώπων του έργου (Τζούλια, Ζαν, Κριστίν) στο πρόσωπό του. 

Η συμπεριφορά του πατέρα προκύπτει ως απαιτητική και δεσποτική, τέτοια που να εμπνέει τον φόβο και τον τρόμο· και μόνο τα μεταφυσικής σχεδόν σημασίας σύμβολα της παρουσίας του είναι αρκετά για να κάνουν τους πάντες να αναρριγούν. Πατριαρχική και παραδοσιακή φιγούρα με ιδιαίτερα ανεπτυγμένο το αίσθημα της τιμής και ευθιξίας -ασφαλώς λόγω και της αριστοκρατικής του θέσης. Ωστόσο, μια ανάγνωση της συμπεριφοράς του επί το ψυχολογικώτερον θα αποκάλυπτε μια κυκλοθυμική φύση με έντονες ψυχολογικές μεταπτώσεις, που κυμαίνονται απο την ισχυρογνωμοσύνη και αποφασιστικότητα που επιδεικνύει επιβάλοντας τελικά τη βούλησή του στη μητέρα της Τζούλιας με το να παντρευτούν, μέχρι την παθητική παράδοση και την παρολίγον αυτοχειρία του, όταν «ηττάται» από τον εραστή αλλά και από την ίδια τη γυναίκα του. Όταν επανακάμπτει επιδεικνύει ακόμη και μια εκδικητική πλευρά του χαρακτήρα του. 

Aλλά και η σχέση του με το κάθε δραματικό πρόσωπο παρουσιάζεται διαφοροποιημένη: στα μάτια του Ζαν, που ονειρεύεται την... ισοθεΐα, φαντάζει ως... Θεός. Ο Ζαν εκτιμά πολύ τον κόμη. Είναι άραγε η εκτίμηση αμοιβαία; Δεν έχουμε καμά ένδειξη αν και φαίνεται ότι είναι ο έμπιστος υπηρέτης του. Για την Κριστίν, την μαγείρισσα του κόμη, ο κόμης αποτελεί ένα πρότυπο, ενώ η παρουσία του στοιχειώνει ακόμη και τον ύπνο της. Κοινό στοιχείο της σχέσης των δύο υπηρετών με τον κύριό τους, ο απρόσωπος χαρακτήρας της· η έντονη συμβολοποίηση του προσώπου του κόμη στις μπότες, τον ήχο του κουδουνιού, τα γάντια του... Και βέβαια η απόλυτη υπακοή στα προστάγματά του, με ανάμικτα συναισθήματα σεβασμού και φόβου, όχι όμως και χωρίς μια δόση αμφισβήτησης ή διάθεση ανταρσίας. 

Με την κόρη του Τζούλια έχει μια σχέση αγάπης-μίσους, που εκπηγάζει ασφαλώς από την ανταγωνιστική του σχέση με τη μητέρα της. Για πρώτη φορά η Τζούλια αναφέρεται σε αυτόν μετά την επονείδιστη πράξη της να κοιμηθεί με τον Ζαν, όπου παρουσιάζεται το μοτίβο της πτώσης με τους εκπεσόντες να μην τολμούν να αντικρίσουν τον Θεό. Ο αρχετυπικός ρόλος του Θεού-Πατέρα, ελεγκτή και τιμωρού -σύμφωνου με τα δυτικά θεολογικά πρότυπα- βρίσκει πλήρη την έκφρασή του στη σχέση Τζούλιας – Κόμη (και εν σμικρώ ασφαλώς στη σχέση υπηρετών – κόμη). Η Τζούλια δεν διστάζει να τον αποκαλέσει υπεύθυνο για την κατάστασή της. Όμως η βαρύτερη ευθύνη του πατέρα της βρίσκεται εκεί ακριβώς που η Τζούλια μεγαλόψυχα την αναλαμβάνει η ίδια: στην από μέρους του κολόβωση κάθε πίστης και ταπεινότητάς της, που θα της επέτρεπαν να μετα-νοήσει και συμφιλιωθεί με τον ίδιο της τον εαυτό. 

Ο ρόλος του πατέρα έτσι στην εξέλιξη της δράσης είναι καταλυτικός σε ένα διττό επίπεδο: είτε με την απουσία του, μέσω της καθοριστικής συμβολής του στη διαμόρφωση του χαρακτήρα της Τζούλιας, είτε με την επικείμενη έλευσή του, που τρομοκρατεί τη Τζούλια και τον Ζαν, καθώς η πράξη τους μένει να αποκαλυφθεί και η τιμή της κόρης του κόμη να σπιλωθεί, και επισπεύδει τελικώς τη δραματική έκβαση των γεγονότων με μεγάλη ταχύτητα, που αγγίζει τα όρια της φρενίτιδας όσο ο χρόνος κοντεύει, για να χτυπήσει το κουδούνι που θα αναγγέλει την άφιξη του κόμη: Aκόμη μισή ώρα, αναφωνεί η Τζούλια και ο αναγνώστης/θεατής κυριεύεται από ένα αίσθημα ιλίγγου. Θα προφθάσουν άραγε να είναι όλα τα πράγματα στη θέση τους, oι μπότες, ο καφές και -κυρίως- θα αποκατασταθεί η διασαλευθείσα τάξη στον πύργο του κόμη; Ο πατέρας εκών-άκων οδηγεί τη δράση στα έσχατα όριά της και τη Τζούλια στην απόλυτη καταστροφή. 

Σάρα Θηλυκού