Ο γιος

Ξένια Βήτου,Mum and flowers were more commercial, 2020, μικτή τεχνική, μεταβλητές διαστάσεις

Της Μαρίας Μοίρα*

ΑΘΗΝΑ ΤΣΑΚΑΛΟΥ, Τι χορούς να χορέψω, εκδόσεις Τόπος, σελ. 189 

Όταν ο Βασίλης, ο γιος της Ήρας και του Μιχάλη, εξαφανίζεται ξαφνικά από προσώπου γης για να μην συλληφθεί, επειδή καταζητείται ως μέλος μιας παράνομης επαναστατικής οργάνωσης, η οικογενειακή ζωή του ζευγαριού κλονίζεται συθέμελα και η ισορροπία της σχέσης τους διαταράσσεται. Όλα τα όνειρα, οι πόθοι και οι προοπτικές για μια ομαλή συνέχεια, ένα ευοίωνο μέλλον και μια ανέφελη κανονικότητα, με επίκεντρο και κινητήρια δύναμη τον μονάκριβο γιο, καταρρέουν. Η οδύνη της απώλειας, του ζωντανού χωρισμού, όπως λέει και το τραγούδι, τους αφήνει κεραυνοβολημένους και απαρηγόρητους. Χωρίς την δύναμη να ενώσουν το νήμα της ζωής τους και να συνεχίσουν. 

Ο πατέρας προσπαθεί να κρατηθεί από τα καθημερινά και να ξεχάσει. Θέλει να προχωρήσει μπροστά, έστω και φορτωμένος με τα ράκη του παρελθόντος. Η μάνα αφήνεται χωρίς αντιστάσεις σε μια διαρκή διεργασία πένθους. Αποσύρεται σε μια ένδον κρύπτη όπου η μνήμη γίνεται τραύμα και η νοσταλγία απόγνωση. Όλη της η ύπαρξη καταλαμβάνεται από την επιθυμία της συνάντησης, την προσδοκία της επανόδου, το όραμα της επανένωσης. Εγκαταλείπει χωρίς ενοχές την προηγούμενη ζωή της, την δουλειά, τον άντρα, το σπίτι, τους γονιούς, την πόλη της και περιπλανιέται σε άγνωστα και απόκοσμα χειμέρια τοπία, ανιχνεύοντας με πείσμωνα προσμονή αδιόρατα σημάδια του γιου της στην έρημη παγωμένη φύση. Κατασκευάζει στους λαβυρίνθους του μυαλού της μια ουτοπία και προσχωρεί σ’ αυτήν. Επινοεί μια απομονωμένη μυστική κοινότητα, επιθυμώντας ολόψυχα να καταλάβει την ιδεολογία του, να πιστέψει σ’ αυτήν και να κοιμίσει τις ανησυχίες της. Δημιουργεί μια κολεκτίβα συντρόφων που δουλεύουν με πάθος και ενθουσιασμό, με παλιές πρακτικές και νέες τεχνολογίες, να ανατρέψουν την εξουσία και να αλλάξουν την πορεία της ανθρωπότητας και εντάσσεται σ’ αυτήν. Εκεί συναντά τον γιο της σαν σε όνειρο και ξεχνά τις αμφιβολίες της. Εκεί κάποιες φορές έρχεται και ο πατέρας του για να φύγει ξανά, σκεπτικός και αβέβαιος. 

Μια συγκινητική εκ βαθέων εξομολόγηση για την αγάπη της μάνας, για το αβάσταχτο άλγος του αναγκαστικού χωρισμού, την δύσκολη μοίρα των γυναικών και την απαντοχή τους να την υπομένουν, την αλυσίδα των γενεών και τους παλιούς πόνους που βασανίζουν ακόμα τους ανθρώπους. Μια ιστορία που μέσα της εγκιβωτίζει άλλες ιστορίες σαν τις ρώσικες ξύλινες κουκλίτσες, τις μπαμπούσκες. Ιστορίες παλιές που λέγονται στα νυχτέρια και τις μαζώξεις των χωρικών δίπλα στη φωτιά και σε κάνουν να ριγείς από προαιώνιους φόβους. Όπως η ιστορία της Ρόιδως, που ο μοναχογιός της παραλόγισε και έχασε την μιλιά του, όταν αντίκρισε πάνω από την βελανιδιά που είχε σκαρφαλώσει για να σωθεί, τον σκοτωμό όλων των συγχωριανών του από τους Γερμανούς. Και πήγε στην Αυστραλία και δεν ξαναγύρισε ποτέ κι η μάνα έμεινε να τον περιμένει, μέχρι που έχασε κάθε ελπίδα ότι είναι ζωντανός και την βρήκε ο θάνατος μέσα στο χιόνι, κάτω από το ίδιο εκείνο δέντρο. Ή για το αίμα ενός αθώου παιδιού που στοίχειωνε τα καρπερά χωράφια όπου ξεψύχησε και την κατάρα της μάνας του που οδηγούσε στον θάνατο όσους παράτολμους την αψηφούσαν και τα καλλιεργούσαν. 

Η αφήγηση της Αθηνάς Τσάκαλου, με κύκλους και γυρίσματα, με αμφίθυμους ελιγμούς και μετεωρισμούς ανάμεσα στην απόγνωση και την αισιοδοξία φέρνει το χαρμόσυνο μήνυμα της σύγκλισης και της συνέχειας των γενεών. Γιατί η μάνα της ηρωίδας λίγο πριν πεθάνει αφήνει κληρονομιά στον εξαφανισμένο εγγονό της ένα σακουλάκι με πανάρχαιους σπόρους και την ευχή να δρέψει τους καρπούς και να τους δώσει παρακαταθήκη και στα δικά του παιδιά. Για να συνεχιστεί η ζωή. 

*Η Μαρία Μοίρα είναι αρχιτέκτονας και διδάσκει στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής