Χαϊκού της Μεσογείου

Του Αντώνη Ψάλτη* 

ΕΛΕΝΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΟΠΟΥΛΟΥ, Χαϊκού, εκδόσεις Θράκα, Λάρισα 2020 

Το τι είναι και πώς γράφεται ένα ποίημα χαϊκού είναι γνωστό σε πολλούς. Όπως γνωστό είναι ότι το χαϊκού είναι το ποίημα που γοήτευσε εντέλει όλη την υφήλιο και χιλιάδες ποιητές. 

Το ποιητικό ντεμπούτο (το συγγραφικό έγινε πριν αρκετά χρόνια) της Ελένης Αναστασοπούλου είναι ένα κομψό, μικρόσχημο βιβλίο ανάλογο των ιαπωνικής φόρμας ποιημάτων. Ένα βιβλίο τσέπης που σου επιτρέπει να ανατρέχεις στις σελίδες του κάθε στιγμή για μια ανάσα διαφυγής. Αποτελείται από 4 ενότητες, που αντιστοιχούν στις 4 εποχές του έτους. Οι 3 περιέχουν 22 ποιήματα (η άνοιξη έχει 20 χαϊκού και 2 τάνκα, πρώιμη μορφή χαϊκού), ενώ ο χειμώνας 21, άρα ένα λιγότερο. Μήπως επειδή ο χειμώνας είναι η μικρότερη εποχή του χρόνου στην νοτιοανατολική μεσόγειο; 

Το βιβλίο ξεκινάει με την άνοιξη και το πρώτο ποίημα αναφέρεται στην «ασυγκράτητη» άνοιξη. Όντως έτσι είναι, αν δεν είναι ασυγκράτητη η άνοιξη, η εποχή της ερωτικής αφύπνισης, τότε ποια είναι; Ασυγκράτητα επιθετικά και ερωτικά ξεκινάει το βιβλίο της η Αναστασοπούλου, άρα και αισιόδοξα στοιχηματίζει κανείς. Αντίστοιχα, το τελευταίο ποίημα του βιβλίου απ’ την ενότητα του χειμώνα αναφέρεται στον έρωτα, σαν να συμβαίνει ένας κύκλος αρχής και τέλους μέσα στον οποίο περικλείονται όλα τα άλλα ποιήματα. 

Το πρώτο ποίημα από την εποχή της άνοιξης είναι γενικότερα μια εισαγωγή στην εποχή, γι’ αυτό και στερείται του μεμονωμένου στιγμιαίου γεγονότος, όμως μετά, σε όλα τα υπόλοιπα χαϊκού, έχουμε την αποτύπωση της στιγμής, χαρακτηριστικό της γραφής των χαϊκού. Το ίδιο περίπου συμβαίνει και με τις άλλες εποχές. 

Όταν όμως η Αναστασοπούλου αποφασίσει με ιδιαίτερη δύναμη και προσοχή να σπάσει τους αυστηρούς κανόνες θα μας δώσει και πολιτικά χαϊκού, πράγμα σπάνιο, όπως αυτό με το οποίο τελειώνει το καλοκαίρι και αυτό με το οποίο ξεκινάει το φθινόπωρο. Σε όλη την έκταση του βιβλίου, τα πουλιά, τα δέντρα, τα αστέρια, το φεγγάρι, ο ήλιος, το φως, το αμπέλι, η θάλασσα, ο έρωτας διαπερνούν τα ποιήματα. Θα τολμήσω να πω ότι το βιβλίο της Αναστασοπούλου είναι ένα ψηφιδωτό μεσογειακού χαϊκού. Επίσης στο βιβλίο βρίσκουμε αρκετά συχνά και το δεύτερο πρόσωπο, στο οποίο απευθύνεται ερωτικά η ποιήτρια. Μάλιστα αυτή την ανάγκη συντροφικότητας την βλέπουμε εντονότερα στην τελευταία ενότητα, στην εποχή του χειμώνα. 

Ποιος ξέρει; Αν την άνοιξη ασυγκράτητα ερωτευόμαστε, τον χειμώνα έχουμε εντονότερη την ανάγκη του άλλου δίπλα μας; Μήπως επίσης με την σειρά που μας παραθέτει η Αναστασοπούλου τις εποχές, από την άνοιξη στον χειμώνα, είναι σαν να μας δίνει και αλληγορικά τις εποχές της ζωής του ανθρώπου; Παρόμοια ερωτήματα γεννιούνται στο μυαλό του αναγνώστη καθώς διαβάζει και ξαναδιαβάζει το βιβλίο. 

Σε κάθε περίπτωση, δεν έχουμε να κάνουμε με μια γλυκανάλατη ερωτική ποίηση, ούτε με μία ψευτορομαντική θέαση της φύσης. Προφανώς είμαστε πολύ μακριά από τον 16ο γιαπωνέζικο αιώνα, και δεν θα μπορούσε να συμβαίνει αλλιώς, αφού όπως και να γίνει είναι εντελώς διαφορετική η δική μας νοοτροπία, αλλά η Αναστασοπούλου όταν εκθειάζει το μεγαλείο και την ομορφιά της φύσης το πράττει με μία ποιητική ματιά, η οποία ματιά –η Αναστασοπούλου συχνά αποστασιοποιείται ως πρόσωπο και δίνει προτεραιότητα στην ποιητική ματιά– στοχάζεται την φύση, την δύναμή της, τον έρωτα, και την θέση του ανθρώπου (όχι όμως ανθρωποκεντρικά) μέσα στο σύμπαν που μας παρουσιάζει. 

Την έκδοση συμπληρώνουν τα εξαιρετικά σχέδια του εικαστικού Νίκου Παπαδόπουλου. Τα λιτά σχέδιά του είναι σύνολα στιγμών και είναι απόλυτα εναρμονισμένα με τον χαρακτήρα των χαϊκού, που απαρτίζεται από τη δύναμη της στιγμής και την λιτότητα της έκφρασης. 

*Ο Αντώνης Ψάλτης είναι ποιητής

Γιάννης Μίχας, Σύνθεση Α + Λ x274, 1993, μεικτή τεχνική σε καμβά, 70 x 70 εκ.