Η γλώσσα-κώδικας

ΤΗΣ ΑΝΘΟΥΛΑΣ ΔΑΝΙΗΛ

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΜΠΟΥΡΑΣ, Ατλαντίς, μυθ-ιστορία, εκδόσεις Νίκας, 2020

Ο Κωνσταντίνος Μπούρας γίνεται ο Στάλκερ μας στις δυσπρόσιτες περιοχές του πνεύματος. Η Ατλαντίς του, χαμένη στα βαθιά του μύθου (γραμμένη στην τρίτη κλίση, στην καθαρεύουσα, που είναι και αυτή χαμένη), συνιστά ένα ιδιαίτερο διανοητικό κέντρισμα για τον αναγνώστη. Ο δρόμος που οδηγεί σ’ αυτήν δεν είναι ευθύς και πλατύς και δεν έχει όνομα. Δεν βρίσκεται στο χάρτη, παρά μόνο στον μύθο που κρύβει νουν αληθείας και διεκδικεί τα τετραγωνικά του στη φαντασία μας.

Όπως για τον Σικελιανό η Ιερά οδός, που οδηγεί στην Ελευσίνα, είναι ο δρόμος της ψυχής, έτσι για τον Μπούρα ο δρόμος προς την Ατλαντίδα είναι δρόμος του πνεύματος. Τα 27 γράμματα της αλφαβήτας μας -24 που χρησιμοποιούμε και τρία που έχουν σιγηθεί, σαν να έχουν και αυτά χαθεί, το δίγαμμα, το κόπα και το σαμπί- λέξεις-έννοιες-σύμβολα και συνδυασμοί, αριθμοί και συνδυασμοί αριθμών, ποιήματα και πεζά, γνώσεις αποκτημένες από κείμενα κλασικά, γνωστά στους πολλούς, αλλά και άγνωστα στους περισσότερους, όλα περνούν από το φίλτρο του αποκρυφιστή τους. Παράλληλα, όλα αυτά ανοιχτό βιβλίο μπροστά μου, μού έφεραν στο νου το ποίημα του Οδυσσέα Ελύτη «Ο Αγράμματος και η Ωραία» και, κάνοντας την αντιστροφή, βρήκα ότι ήμουν εγώ η Αγράμματη και ο Μπούρας ο Ωραίος. Καθόλου δεν αστειεύομαι και κυριολεκτώ, δίνοντάς στις λέξεις το ουσιαστικό τους νόημα και όχι το τετριμμένο της καθημερινής επικοινωνίας.

Πρέπει εδώ να πω ότι ο συγγραφέας έχει ένα ταλέντο επιπλέον των άλλων εκατό. Το ταλέντο της επαναλαμβανόμενης έκπληξης. Του αιφνιδιασμού που εν αιθρία, σαν Δίας κεραυνηφόφος, ρίχνει τον κεραυνό του και στη διάρκεια μιας αστραπής, προσφέρει μια αποκάλυψη.

Με υπαινικτικές ασάφειες, ειρωνεία, χιούμορ, αποκαλυπτική προκλητικότητα –διότι μόνο έτσι λέγονται τέτοιες αλήθειες– ο Μπούρας θα μας ενημερώσει για το πώς ξεπερνιέται το «εγγενές κατασκευαστικό ελάττωμα του ανθρώπου, για τον ρόλο της «επίμονης δουλειάς και ακριβοπληρωμένης αυτογνωσίας», για την έξοδο από τον εαυτό μας και για το κάρμα, για το πνεύμα που «παρατηρεί αδιάφορο, συλλέγοντας εμπειρίες στην ατέρμονη έλικα της εφαρμοσμένης Γνώσεως».

Είμαστε «ένας ρυθμός, το απειροελάχιστο σπάραγμα μίας νότας στο μεγάλο Αρμόνιο του Σύμπαντος», υποστηρίζει.

 Για το Σχέδιο και την Τυχαιότητα στη δημιουργία, για τον θεϊκό λόγο και τον επιστημονικό, για τη φαινομενική αντινομία τους, ο πολυδιαβασμένος, πλήρως επί παντός ενημερωμένος, αναγνωρίζει καλά την τυχαία συνάντηση της ομπρέλας και της ραπτομηχανής στο ανατομικό κρεβάτι, όπως ο Λωτρεαμόν, καθώς και ότι μια ζαριά δεν μπορεί να καταργήσει το τυχαίο, όπως δογμάτιζε ο Μαλαρμέ, γιατί πρωτίστως γνωρίζει ότι η τύχη δεν είναι άλλο από την αδυναμία μας να συλλάβουμε την αθέατη αλληλουχία των πραγμάτων, των εννοιών και των νοημάτων. Όλα όμως μας έχουν δοθεί στην «εντέχνως κωδικοποιημένη Ελληνική Μυθολογία». Το παράδειγμα των θεών του Ολύμπου που «φοβούνται την Νέμεσιν», «τον τρομακτικό μηχανισμό ‘ηλεκτροσόκ’ που κεραυνοβολεί τους παραβάτες με χιλιάδες, δισεκατομμύρια ‘βολτ’», παρά την υπερβολή του λόγου δεν είναι παράλογο, παραμένει λογικό και καταδεικνύει την αλληλοσύνδεση αιτίου και αιτιατούˑ έπραξες, έπαθες. Έπαθες, έμαθες. Αλλά για να μάθεις πρέπει να κάνεις βουτιά στο κενό όπως ο Φάουστ -Plongons au fond de l'inconnu, pour trouver le nouveau, προτρέπει ο Baudelaire και ο Μπούρας παραθέτει το παράδειγμα του Μότσαρτ και του Σαλιέρι- ο ένας γελούσε, ο άλλος όχι. Ο ένας με μέτρο -Μηδέν άγαν-, ο άλλος χωρίς μέτρο-Άγαν, κέρδισε την αιωνιότητα. Γνώρισε εαυτόν. Μέσα σ’ ένα «νοητικόν» σύμπαν, ο άνθρωπος που συνειδητοποιεί το εγώ, αναγνωρίζει και την ευθύνη του. Ο στίχος, ιδού εγώ λοιπόν, από το Άξιον Εστί, αυτό μας λέει, αυτό που είναι καταγεγραμμένο και κωδικωποιημένο στα κύτταρά μας.

Εξαιρετική νησίδα στο πέλαγος της Ατλαντίδας είναι το επεισόδιο με την Νέκυια. Πρόκειται για την γνωστή οδό καθόδου στον Άδη, την οποία πρώτος δίδαξε ο Όμηρος, ακολούθησε ο Βιργίλιος, ο Δάντης και πολλοί άλλοι εκλεκτοί, οι οποίοι «σύψυχοι και συζώντανοι», όπως λέει και ο Μπεργαδής στον Απόκοπο, επεχείρησαν το ταξίδι στο άγνωστο, στον άλλο κόσμο, εκεί από όπου μας έρχονται οι απαντήσεις στα αναπάντητα ερωτήματα. Και δεν μου φτάνουν οι ζωντανοί πρέπει να μιλήσω με τους πεθαμένους, προσθέτει, την πινελιά του ο Σεφέρης.

Το παράδειγμα του πολύπαθου πατέρα, δείχνει πώς ο αισιόδοξος γιος προσλαμβάνει το αισχυλικό πάθος σαν μάθος και δώρημα. Κι ακόμα, με τα όπλα του πλατωνικού Πρωταγόρα πώς αποκλείει τους διαβόλους από τον χώρο του. Πώς επιλέγει τους αγγέλους, πώς με το γέλιο κερδίζει ό,τι έχει η ζωή και η σοφία των Μεγάλων να του προσφέρει.

«Η γλώσσα είναι ένας κώδικας./ Το σώμα ένας άλλος./ Αναζητώ για όλους μας τον δρόμο/ Όπου σώμα και πνεύμα γίνονται Ένα», λέει ο ξεναγός μας Μπούρας. Η Ατλαντίς είναι η ουράνια-θεία καταγωγή του ανθρωπίνου είδους, είναι το σώμα, το μυαλό και η ψυχή μας. Ο Σεφέρης αποφαίνεται ότι είμαστε ένας κόκκος άμμου, επιλέγοντας το πιο μικρό μόριο της ύλης, ενώ ο Μπούρας επιλέγει το πιο εντυπωσιακό για «τη φαινομενική ύπαρξή μας εδώ: «Ιριδισμοί πάνω σε πομφόλυγα (σαπουνόφουσκα)», δίνοντας και συχρόνως διαλύοντας όλη τη μαγεία. Καμία αυταπάτη. «Όλη η μυστική γήινη Αληθινή Ιστορία είναι εδώ».

Η Ανθούλα Δανιήλ είναι δρ Φιλολογίας

Άποψη της έκθεσης All Together Now (έργα του Per Barclay, του Γιώργου Σταματάκη, της Sophie Tottie, του Κώστα Κουλεντιανού και της Κατερίνας Χρηστίδη)