Ποιητική ωριμότητα

Άποψη της έκθεσης All Together Now (έργα της Εύας Μήταλα, του Δημήτρη Αντωνίτση και του Δημήτρη Ανδρεάδη)

ΤΟΥ ΚΩΣΤΑ ΒΟΥΛΓΑΡΗ

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΧΑΛΑΖΩΝΙΤΗΣ, Μεταποιήσεις, εκδόσεις Θεμέλιο, σελ. 176

Συνοψίζοντας τη μέχρι τότε ποιητική διαδρομή του Δημήτρη Χαλαζωνίτη, όπως έφθανε στο βιβλίο του Σφαίρες (Θεμέλιο, 2011), έκανα τις εξής σκέψεις:

Μια σύγχρονη έκφραση της καρυωτακικής διάθεσης απέναντι στον κόσμο και στα πράγματα, χωρίς να μιμείται ούτε κατ’ ελάχιστον τον ένδοξο (πια) πρόγονο, χωρίς πόζα. Είναι βέβαια προφανές, ότι η ποιητική του γλώσσα δεν είναι ισχυρή· είναι όμως ειλικρινής, και κυρίως διαθέτει μια αψάδα ανοίκεια για τη σημερινή ποιητική συντεχνία, κι έτσι δείχνει εκείνα που μπορούν να αποτελέσουν εφαλτήρια, για σύγχρονους ποιητικούς δρόμους, μέσα από μια ανάγνωση της καρυωτακικής ποίησης, ως διαδρομής που νοηματοδοτείται καταλήγοντας αναπόδραστα στη σάτιρα και την ανελέητη κοινωνική κριτική. Αυτή η ποιητική παρέμβαση φέρνει στο ποιητικό πεδίο το έξωθεν, και «από τα κάτω» αίτημα για μια ποίηση δραστική – αντίθετα, οι «ριζοσπάστες» νεώτεροι ποιητές, που εμφανίζονται τα τελευταία χρόνια, επιχειρούν να «εκφράσουν», πάλι «από τα πάνω», την κοινωνική κρίση.

Και συνέχισε ο Κώστας Γ. Παπαγεωργίου, γράφοντας για την αμέσως προηγούμενη συλλογή του Era povera (Θεμέλιο, 2013):

«[Ο Χαλαζωνίτης], αποδεχόμενος την επίταξη των δικαιωμάτων της ποίησης, με απαρασάλευτη την πίστη του στην επουλωτική δύναμη που αποκτούν στους κόλπους της οι λέξεις (και η σιωπή),  ανάγοντάς την -την ποίηση- στο επίπεδο μιας φευγαλέας θεότητας, εν ονόματι της οποίας συνομολογείται η ενοχή του αδιάφορου για τα όσα συμβαίνουν γύρω του ανθρώπου,  απορρίπτει κάθε άλλοθι που αποσκοπεί στον απατηλό εφησυχασμό της συνείδησης. Με συνέπεια ο λόγος του να αποκτά συχνά μια, διά της πλαγίας οδού, παραινετική χροιά ή, βασισμένος στην ατομική ή στη συλλογική ιστορική μνήμη και πείρα,  αλλά και στις ζοφερές εκδοχές του παρόντος, να προβλέπει τα επικείμενα δεινά, υποκινούμενος από μιαν ανομολόγητη, πλην, όμως, θερμαντική για την ψυχή του ποιητικού υποκειμένου πίστη στην αναπόφευκτη, κάποια στιγμή, εκδήλωση της σκοτεινής δύναμης του πλήθους, και από την επίσης ανομολόγητη επιθυμία μιας -έστω εν ονόματι ενός τίποτα- εξέγερσης».

Στην ανά χείρας συλλογή, ισχύουν όλα τα προηγούμενα, αλλά πιστεύω ότι τα πράγματα σοβαρεύουν ακόμη περισσότερο. Με αυτό το βιβλίο 176 σελίδων, εγείρονται βάσιμες αξιώσεις εντός του ποιητικού πεδίου, έτσι ώστε όλες οι επιφυλάξεις-αποφορτίσεις που συνεχώς καταθέτει ο Χαλαζωνίτης, απεκδυόμενος φιλοδοξίες και μικροαστισμούς, χαρίζοντας απλόχερα, και μάλλον υπερβολικά, ευγνωμοσύνη και οφειλές, να ηχούν κάπως παράταιρα. Όπως παράταιρα ηχεί και η πρώτη, ολιγοσέλιδη ενότητα, «Ταυτοποιήσεις», μαζί με τις εμβόλιμες στοχαστικές σελίδες, όπου σχεδόν απολογείται, απαντώντας στο ερώτημα: «γιατί γράφω;».

Η δικιά μου απάντηση είναι, τώρα πια, ότι ο Χαλαζωνίτης γράφει, γιατί γράφει καλά και σημαντικά ποιήματα, όπως αποδεικνύει το κύριο σώμα του βιβλίου. Και επειδή το πιο δύσκολο είναι να γράφει κανείς συναντώντας τα γεγονότα, την ιστορία, παραθέτω δύο παραδείγματα. Το πρώτο, είναι ένα ποίημα το οποίο κατά τη γνώμη μου αναφέρεται, εξαιρετικά εύστοχα, στον θάνατο του Ηλία Λάγιου, του ποιητικού μεγέθους που δίνει το στίγμα της ευρύτερης εποχής μας:

Δεν ήταν αυτοκτονία

Μια τελευταία κίνηση αυτονομίας

Πέταξε προς τα κάτω

Αν προσέξεις

θα δεις τα ίχνη από φτερά

σύννεφα χαραγμένα

από πουλιά που έφυγαν μαζί του

Αυτό το ποίημα, με τις σταθερές που εισάγει, συνιστά μια ολόκληρη κριτική προσέγγιση του έργου του Λάγιου, μπροστά στο οποίο διστάζουν ακόμα αμήχανοι κριτικοί και φιλόλογοι.

Το δεύτερο παράδειγμα είναι ένα επίσης ατιτλοφόρητο ποίημα, που αφορά την πιο κεντρική και διαχρονικά αναγνωρίσιμη πλατεία της χώρας, την πλατεία Ομονοίας, το πιο ισχυρό τοπόσημο∙ ένα απόσπασμα:

Ο ζωτικός χώρος και χρόνος κάθε εκτοπισμένου

Το σκούρο δέρμα τους ίδιο με τη σιωπή τους

Αλλόκοτες ιστορίες. Απ’ αυτές που γερνούν άσχημα

Το ίδιο δύσκολο είναι κανείς να συναντά ποιητικά τα μεγάλα θέματα, τις μεγάλες εννοιολογικές κατηγορίες:

Κι ο θεός αρχιτέκτονας

Μιας πόλης με δρόμους

Όλοι οδηγούν μακριά του

Επίσης:

Ο έρωτας δεν δίνει απαντήσεις.

Κρατάει γιαταγάνι

Μαίνεται εναντίον

Όρων απάνθρωπων

Που θέτουν

Η αγάπη και το πάντα.

Το ίδιο επιτυχημένη είναι η δοκιμασία του Χαλαζωνίτη στον επιγραμματικό στίχο∙ μερικά δείγματα:

Για σένα ζω

Είπε το μαχαίρι στην πληγή

Ο παράδεισος βρίσκεται

στον ίσκιο των όπλων

Χιλιάδες παραισθήσεις

και η αλήθεια μία από αυτές

Στα στερνά αναζητά φαντάσματα

που πίστεψε ότι είδε νέος

Συνοψίζοντας, θεωρώ ότι βρισκόμαστε στη φάση της πλήρους ποιητικής ωριμότητας του Χαλαζωνίτη. Η ποιητική του γλώσσα δείχνει ευθαρσώς το πρόσωπό της, έστω και αν ο ποιητής δεν σεμνύνεται για αυτό. Τα εφαλτήρια που έφτιαχνε η ποίησή του, τώρα τα χρησιμοποιεί η ίδια, πραγματώνει τη δραστικότητά της σε χαμηλούς τόνους, σίγουρη για τον εαυτό της, για τον λόγο της και για τον τρόπο της. Έτσι, φθάνει να αντιμετωπίζει με δημιουργική διάθεση, και όχι με αυτοεπιβεβαιωτικό θράσος, όπως έχουν κάνει τόσοι άλλοι, την κομβική ποιητική θέση του Νίκου Καρούζου, «Μη με διαβάζετε όταν έχετε δίκιο»:

Στον τόπο όπου έχουμε δίκιο

ποτέ δεν θα φυτρώσουν

λουλούδια και άνοιξη

Ο τόπος όπου έχουμε δίκιο

είναι σκληρός, χιλιοπατημένος

Σαν αυλή φυλακής.

Καρυωτάκης, Λάγιος, Καρούζος, λοιπόν, συνθέτουν σημεία αναφοράς του ποιητικού σύμπαντος και τρόπου του Δημήτρη Χαλαζωνίτη, και ως εκ τούτου μας δίνει μια ποίηση σύγχρονη, που όντως έχει να πει∙ από τις ελάχιστες που έχουν να πουν. Και αν ακόμα συν-υπάρχουν μέσα της όλα τα άλλα στοιχεία τα οποία επεσήμανα, αυτά νομιμοποιούνται, ακριβώς μέσα στην επικράτεια του άνισου, όπως άλλωστε συμβαίνει και στους τρεις προαναφερθέντες ποιητές, ως έργο διαρκώς εν προόδω, δικαιολογώντας και πραγματώνοντας έτσι τον δηλωτικό τίτλο του βιβλίου: Μεταποιήσεις.