Εγώ, η άλλη. Εγκώμιο ετερότητας

ΤΗΣ ΜΑΡΙΑΣ ΜΟΙΡΑ

ΙΩΑΝΝΑ ΤΟΜΠΡΟΥ, Η άθικτη, εκδόσεις Γαβριηλίδης, Αθήνα 2019, σελ. 309

    

Η ιστορία μιας νεαρής τσιγγάνας, μαθήτριας λυκείου, ενός παράξενου και προικισμένου, ανυπότακτου και τραυματισμένου κοριτσιού, γίνεται το εφαλτήριο για να προσεγγίσει η συγγραφέας με ιδιαίτερη ευαισθησία, ψυχαναλυτική διαύγεια και ερευνητική ευρύτητα πολλαπλά και ενδιαφέροντα ζητήματα ετερότητας. Ένα από τα τελευταία βιβλία που θέλησε να εκδώσει ο πρόσφατα χαμένος Σάμης Γαβριηλίδης, αφηγείται με γοργή πλοκή και ανατρεπτική δράση τους δυισμούς, τις προκλήσεις και τα αδιέξοδα που βιώνει η ηρωίδα. Τους πείσμονες αγώνες, τους καθημερινούς συμβιβασμούς και τις αργά κερδισμένες και γρήγορα χαμένες συμφιλιώσεις, οι οποίες εμφανίζονται απρόσμενα μεταξύ της ανάγκης συγχώνευσης με την δική της κοινωνική ομάδα (σχολική τάξη, κοινότητα Ρομά, οικογένεια, φύλο) και του αυτοδιαχωρισμού από αυτήν. Την άκαρπη πολλές φορές προσπάθειά της να συνθέσει σε μια αρμονική και ειρηνική συνθήκη τα αντικρουόμενα στοιχεία της ύπαρξής της. Το ζωτικό της ενδιαφέρον για τη διάρκεια, την ενότητα, την ομοιογένεια με αυτό για την αλλαγή, την ιδιαιτερότητα και την μοναδικότητα, που οδηγεί στην ρήξη, τον αποκλεισμό, αλλά και στην ελευθερία, τον ταυτοτικό προσδιορισμό και την αυτοπραγμάτωση.

Η ιστορία εκκινεί από τον μικρόκοσμο του σχολείου, αφηγούμενη τις εύθραυστες ισορροπίες που παρατηρούνται μέσα στους κόλπους της μαθητικής κοινότητας. Τους ανταγωνισμούς, τις συγκρούσεις και τις ομαδοποιήσεις των μαθητών, τις αντιθέσεις, τις συμμαχίες και τις αποστασιοποιήσεις των καθηγητών, την αυταρχική, στενόμυαλη και χειριστική εξουσία του προέδρου του συλλόγου γονέων και τέλος την αγωνιώδη προσπάθεια της λυκειάρχη με ελιγμούς και υπερβάσεις να μην χάσει τον έλεγχο και τον σεβασμό μαθητών, διδασκόντων και εξωσχολικών παραγόντων. Και ενώ πολλά και διάφορα συμβαίνουν στο Λύκειο του Ασπροπύργου διαταράσσοντας την σχολική νηνεμία, προκαλώντας αποκλίνουσες και παραβατικές συμπεριφορές, πυροδοτώντας αντιδράσεις στην ετερότητα και εξάπτοντας τα συντηρητικά και ξενοφοβικά ανακλαστικά όλων, στο επίκεντρο των στροβίλων και των περιδινήσεων στέκεται ένα ξωτικό, η Λία.

Μια χαρισματική, έξυπνη, όμορφη και φιλομαθής έφηβη Ρομά, απόμακρη, εριστική και σχεδόν πάντα επιθετική, στιγματισμένη από την απώλεια της μάνας, την απουσία του πατέρα και την σκληρή άκαμπτη στάση μιας γιαγιάς, που συμπεριφέρεται σαν προστάτης-τιμωρός. Σαν αδυσώπητος φύλακας-άγγελος, που κρατάει σφιχτά το χαλινάρι τρέμοντας από φόβο, μήπως χάσει και την εγγόνα, όπως έχασε την κόρη και σπάσει οριστικά η αλυσίδα της γενιάς των ιδιαίτερων γυναικών με τα μυστικά χαρίσματα, τις μαγικές ιδιότητες και τις μαντικές ικανότητες.

Η διήγηση οργανώνεται με ζεύγματα και διπολικές διασυνδέσεις. Στα πρώτα κεφάλαια παρακολουθούμε μέσα από την πολυφωνική κατάθεση των εμπλεκομένων, την σχέση συμπάθειας που αναπτύσσεται ανάμεσα στην Λία και την Καθηγήτρια των Ειδικών μαθημάτων. Την ευαίσθητη διορατική εκπαιδευτικό που διαισθάνεται τα αδιέξοδα και παρακολουθεί μυστικά τις σκιές να πυκνώνουν στα άδυτα της ψυχής της. Αυτήν που, αποκωδικοποιώντας τα άηχα σήματα βοήθειας που εκπέμπει η μαθήτριά της παλεύοντας να βρει τον δρόμο της, κόντρα στο μέλλον που της επιφυλάσσει η μοίρα των γυναικών της φυλής της, προσπαθεί να την πλησιάσει, να την καταλάβει και να την βοηθήσει να ενταχθεί «εκεί που θέλει να ανήκει». Σε έναν κόσμο γνώσης και ανεξαρτησίας. Αξιοποιώντας τα εκπαιδευτικά εργαλεία του μαθήματός της: τον χορό, το τραγούδι, τις διαλέξεις για τις παγανιστικές τελετουργίες και τις παραδοσιακές πρακτικές ιερών ομάδων, δοκιμάζει να την βγάλει από την απομόνωση, φωτίζοντας το σκοτάδι με την δύναμη της ελπίδας. Το εγχείρημα θα αποτύχει παταγωδώς ξεσηκώνοντας θύελλα αντιδράσεων από όλες τις πλευρές, βαθαίνοντας το χάσμα της επικοινωνίας, δημιουργώντας περιχαρακώσεις στην περίμετρο του οικείου, εξιλαστήρια θύματα, ανεπιθύμητους, αποσυνάγωγους και αποστάτες.

Η συνέχεια του μυθιστορήματος δίνει τον λόγο στην ίδια τη Λία για να αφηγηθεί την ιστορία από την δική της σκοπιά διαυγάζοντας τα σκοτεινά σημεία των προηγουμένων κεφαλαίων. Η φυγή της από το σπίτι, η αλλαγή σχολείου και η συγκατοίκηση με έναν νέο άντρα, χρήστη ουσιών, το ίδιο τραυματισμένο και μπλεγμένο στα γρανάζια της κατάθλιψης και της αυτοκαταστροφικής απόσυρσης με εκείνη, θα της δώσει δύναμη, καταφύγιο και προορισμό. Η αγάπη και η τρυφερότητα, η αυτοδέσμευση και η αυτοβελτίωση, η κατανόηση και η αλληλεγγύη των δύο πονεμένων πλασμάτων, θα δημιουργήσει μια ισχνή χαραμάδα φωτός και αισιοδοξίας. Όταν όμως οι τραγικές εξελίξεις καταποντίσουν κι αυτήν την προοπτική η  ηρωίδα θα συνεχίσει μόνη την προσπάθεια να βρει την ταυτότητά της και να λύσει το κουβάρι της οδύνης από την μητρική απώλεια. Θα επιστρέψει πιο σοφή και ώριμη στην οικογενειακή εστία, θα συγχωρήσει όσους την πλήγωσαν κατορθώνοντας να σπουδάσει, να εργαστεί, να ερωτευτεί, να φτιάξει οικογένεια και κυρίως να γράψει την ιστορία της. Σ’ αυτήν την εκ βαθέων εξομολόγηση θα συνδέσει το παρελθόν με το παρόν, την καταγωγή και την οικογενειακή της ιστορία με την προσωπική της πορεία και τα όνειρά της για μια ολόπλευρη αποδοχή του «άλλου». Του άγνωστου, του ξένου, του έτερου εαυτού. Και εκεί κάπου θα συναντήσει εκτός από την παλιά της καθηγήτρια και την συγγραφέα της.

Η Μαρία Μοίρα είναι αρχιτέκτονας και διδάσκει στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής          

Αθηνά Κουμπαρούλη, Average 6, 2019