Δικαίωμα ζωής

ΤΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΒΟΥΖΗ

ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΝΑΒΟΥΡΗΣ, Αποθήκη καταλοίπων ηδονής, εκδόσεις Μελάνι, σελ. 56

Απέναντι θα είναι πάντα η Ελευσίνα / Απέναντι θα είναι πάντα η Ιεριχώ. / Απέναντι θα είναι πάντα το κορμί σου. / Και θα είναι χαράματα / Και θα είναι νοσοκομείο / Και θα σε λένε ερείπιο / Με κλωνάρια βαθιάς τριανταφυλιάς. / Είναι άνοιξη. / Δεν ξέρω γιατί, αλλά στην αρρώστια / –ιδίως στη θανατηφόρα– / Είναι πάντοτε άνοιξη. («Διάγνωση»)

Η ποιητική συλλογή Αποθήκη καταλοίπων ηδονής του Κώστα Καναβούρη δεν ανήκει στις πιο πρόσφατες, αναδεικνύεται όμως ως εξαιρετικά επίκαιρη σήμερα, καθώς βρίσκεται σε άμεση ανταπόκριση με τον ιατρικό λόγο, ο οποίος έχει πλέον αναχθεί σε μία από τις βασικότερες παραμέτρους καθορισμού τόσο της ατομικής όσο και της συλλογικής ζωής. Ο τίτλος κρύβει μία ενδιαφέρουσα ιστορία, που περιλαμβάνεται στη «Σημείωση», στο τέλος του βιβλίου. Τον εμπνεύστηκε ο Joseph Schneller, ο οποίος  εγκλείσθηκε στο ίδρυμα Έγκλφινγκ το 1907 με διάγνωση κατατονίας και παρέμεινε εκεί μέχρι την εξόντωσή του με τη μέθοδο της ασιτίας, στο πλαίσιο των εκκαθαρίσεων από το ναζιστικό καθεστώς των «υποδεέστερων», των «μη κοινωνικοποιήσιμων» και των «μη αποδοτικών». Ο Schneller συνέλαβε ένα μεγαλόπνοο αρχιτεκτονικό σχέδιο: την κατασκευή ενός κτιρίου κολοσσιαίων διαστάσεων, το οποίο υπολόγιζε πως θα ολοκληρωνόταν σε τετρακόσια χρόνια. Υποστήριζε πως έτσι θα επανορθώσει το γεγονός ότι «η εκκλησία απαγόρευσε τη χριστιανική συνουσία». Από το σχέδιο δεν διασώθηκε τίποτα εκτός από τον τίτλο.

Η αυτοβιογραφία της ασθένειας βρίσκεται στο εναρκτήριο σημείο της συγκεκριμένης συλλογής. Η προσωπική όμως παθολογία μετατοπίζεται στο περιθώριο. Η επιτυχία εδώ έγκειται, πρώτιστα, στη συμπλοκή του ποιητικού με τον ιατρικό λόγο, στην κυριολεκτική τους σύγκρουση, για τη διεξαγωγή, μάλιστα, της οποίας εφαρμόζονται τεχνικές κατάτμησης και μεγέθυνσης, προκειμένου η γλώσσα να μετατραπεί στο εξπρεσιονιστικό αντίστοιχο μίας χειρουργικής διαδικασίας. Συνέπεια της σύγκρουσης είναι ότι απεδαφικοποιείται ο κλινικός κώδικας, καθώς αυτός αποσπάται από τα συμφραζόμενά του και τίθεται ως βάση μίας ποιητικής του πάσχοντος σώματος. Οι τίτλοι των ποιημάτων, για παράδειγμα, («Άφωνος στηθολαλιά», «Κολπική μαρμαρυγή», «Καρδιακός ήχος υδρόμυλου», «Κάταγμα ισχίου», «Νεφρική ανεπάρκεια» κ.λπ.) παραπέμπουν σε παθήσεις ή σε φαινόμενα τα οποία παρατηρούνται κατά την ιατρική εξέταση.

Η φαινομενολογία του έρωτα συνιστά εδώ ένα υπόγειο ρεύμα. Σε δεύτερο, δηλαδή, επίπεδο το σώμα προβάλλεται μέσα από την ηδονική του ποιότητα, χάρη στην οποία συγκροτείται σε ένα σύνολο από επαφές, συζυγίες και αμοιβαίες διεισδύσεις. Στο πρώτο επίπεδο, βέβαια, επιβάλλεται η εμπειρία της οδύνης, το αποτέλεσμα της πιο απογυμνωμένης εκδοχής του σώματος: της πλήρους έκθεσής του στην ιατρική εξουσία. Στη σημερινή περίοδο, όπου η βιοπολιτική λαμβάνει όλο και περισσότερο τη μορφή της βιοεξουσίας, αφού ενσωματώνει μεθόδους της ιατρικής, για να επεμβαίνει δραστικά στη διαχείριση του ανθρώπινου σώματος και, εν γένει, της ζωής, αυτή η συλλογή του Κώστα Καναβούρη αποδεικνύεται επίκαιρη, όπως σημειώθηκε στην αρχή, χάρη στην επισήμανσή της ότι το κατά κόρον χρησιμοποιούμενο επιχείρημα για την πρωτοκαθεδρία της έμβιας ανθρώπινης ύπαρξης ελέγχεται ως σόφισμα. Η μέριμνα για το σώμα δεν αντιπροσωπεύει παρά έναν καθιερωμένο τύπο λόγου. Ο συγκεκριμένος λόγος καταλήγει καταπιεστικός ή και απίστευτα οδυνηρός, όταν δεν αρθρώνεται από τον ίδιο τον άνθρωπο στον οποίο ανήκει το σώμα. Η Αποθήκη καταλοίπων ηδονής αποτελεί, εν τέλει, το εγχείρημα της επινόησης μίας ιδιολέκτου ικανής όχι μόνο για την πραγμάτευση της προσωπικής παθολογίας, αλλά και για τον δικαιωματικό αυτοκαθορισμό της προσωπικής ζωής. 

Εδουάρδος Σακαγιάν, η βόλτα στην παραλία, 2019,
ακρυλικό σε καμβά, 200 x 103 εκ.