Έξοδος στις Κυκλάδες

πολλῶν δ᾿ ἀνθρώπων ἴδεν ἄστεα καὶ νόον ἔγνω

Ομήρου Οδύσσεια, ραψωδία α΄

Λίγο πριν κλείσουν τα μουσεία, είχα την τύχη να παρακολουθήσω την ξενάγηση του Χρίστου Ντούμα, καθηγητή προϊστορικής αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, διευθυντή ανασκαφών στο Ακρωτήρι Σαντορίνης, στην έκθεση του ΠΙΟΠ στο μουσείο Μπενάκη, Από τον κόσμο του Ομήρου: Τήνος και Κυκλάδες στη Μυκηναϊκή εποχή. Το Μπενάκη στις αρχές του 2020 με τρεις εκθέσεις μας βούτηξε στα βαθιά του ελληνικού πολιτισμού. Από τις Υφάνσεις, τεχνική που μετέφερε σε ταπισερί έργα τέχνης πλειάδας καλλιτεχνών, περάσαμε στην Αρχαϊκή στροφή του Κριστιάν Ζερβός και τον τρόπο που επηρέασε μεγάλους ευρωπαίους καλλιτέχνες στον 20^ό αιώνα για να φτάσουμε στην φυσιογνωμία και την σπουδαιότητα του Μυκηναϊκού πολιτισμού στις Κυκλάδες. Η γνώση, η σοφία, η ευγένεια αυτού του ανθρώπου «άλλης εποχής» φώτισε την αίθουσα με τα εκλεκτά έργα και την επαφή μας με πολιτισμό αιώνων δίπλα μας. Φως στο κυκλαδικό αρχιπέλαγος στην ύστερη εποχή του χαλκού (16^ος- 11^ος π.Χ.), περίοδο μεγάλης κινητικότητας με εμπορικές συναλλαγές σε ευρύτατη γεωγραφική περιοχή και στο υψηλό πολιτισμικό επίπεδο του Μυκηναϊκού πολιτισμού όπως εκβάλλει στις Κυκλάδες. Ο ανθρωποκεντρισμός και το άνοιγμα του Αιγαιοπελαγίτη το μεταφέρει σε μέρη μακρινά. Οι Κυκλάδες παίζουν σημαντικό ρόλο στην διάδοση του Μυκηναϊκού πολιτισμού.

Η όμορφη κυρά της Φυλακωπής μας υποδέχεται στο έμπα. Το μικρό ειδώλιο με ύψος 20 εκατοστά, που κατά πάσα πιθανότητα απεικονίζει τη γυναικεία θεότητα που λατρευόταν στο ιερό της Φυλακωπής στην Μήλο, με τα εκφραστικά μάτια, το μυστηριακό βλέμμα,τα σκούρα φρύδια και το στολίδι στο λαιμό μας συνεπαίρνει με τη ζωντάνια που έρχεται από τον 14^ο αι. π.Χ. Κατασκευάστηκε σε κάποιο εργαστήριο της Πελοποννήσου, έφτασε στο νησί και χρησιμοποιήθηκε ως ειδώλιο της θεάς του ιερού. Ο αρχαιολογικός χώρος της Φυλακωπής με τον προϊστορικό οικισμό της Αγίας Ειρήνης Κέας αποτελούν τους δύο μεγάλους οργανωμένους τόπους λατρείας του νησιωτικού κόσμου.

Γρόττα (ιταλικά σπηλιά) Νάξου. Κάτω από την πλατεία της Μητρόπολης, στη βόρεια πλευρά του λιμανιού, αποκαλύφθηκε από τις ανασκαφές ένα κομμάτι της μυκηναϊκής πρωτεύουσας της Νάξου, από το 1300 π.Χ. Το μεγαλύτερο μυκηναϊκό αγγείο: Άλογο. Παραπέμπει στους ιπποτροφούντες αριστοκράτες της αρχαϊκής εποχής. Φωτογραφίες και χάρτες από την ακρόπολη του Αγίου Ανδρέα στη Σίφνο (13^ος- 12^ος αιώνας). Μαρτυρία της συνεχούς κατοίκησης του νησιού από Μυκηναίους έως τους ελληνιστικούς χρόνους. Νάξος, Δήλος, Μύκονος, Πάρος, Μήλος, Σίφνος, Θήρα, Κέα παρελαύνουν και θαμπώνουν με τα ευρήματα. Κύλικες, στατήρες, σκύφοι, ρυτά, κοσμήματα, χαλινάρι αλόγου, πήλινα ζωόμορφα ειδώλια, ελάσματα, θρηνωδοί. Ξεχωριστές οι χρυσές χάντρες από τον θολωτό τάφο της Αγίας Θέκλας, στην Τήνο (13ος αι. π.Χ.). Ευρήματα του σπάνιου- για ολόκληρο το Αιγαίο- μυκηναϊκού θολωτού τάφου με εννέα ταφές. Το μικρών διαστάσεων μνημείο αποκαλύφθηκε κατά τις εργασίες διάνοιξης δρόμου και τα υπολείμματά του ερευνήθηκαν από τον Τηνιακό αρχαιολόγο Γεώργιο Δεσπίνη, το 1979.

Τα νησιά ήταν η χοάνη όπου οι ιδέες που ερχόταν από τους ταξιδευτές μεταλαμπαδευόταν στον Ελλαδικό χώρο και στη συνέχεια σε άλλες χώρες. Συνάντηση με την ιδέα του Ζερβός που εκτίθετο σε πλαϊνή αίθουσα. Το αρχαϊκό στοιχείο πηγή έμπνευσης για τη σύγχρονη τέχνη και δη μέσα από το ταξίδι στα ελληνικά νησιά το οποίο και έπραξε το 1933 με καλλιτέχνες. Η αμφιέλισσα της τέχνης μας ταξιδεύει ως συνέχεια στo Αιγαίο. Στην εποχή όπου όπως έγραφε ο Ζήσης Κοτιώνης, η αναγκαστική παύση των μετακινήσεων αναίρεσε τον εξαναγκασμό της προηγούμενης υπερβολικής άσκοπης μετακίνησης, οι Κυκλάδες ανοίγονται «μπροστά» μας ελεύθερες προς εξερεύνηση χωρίς ορδές καταναλωτών τουριστών

 και ταυτόχρονα «πίσω» μας με τον πολιτισμό αιώνων ουσιαστικών ανταλλαγών, δίνοντας μιαν άλλη οπτική της μετακίνησης προς επινόηση μέσα από το χωροχρονικό πίσω μπρος, έννοια που εκτός από γεωγραφική είναι και τοπολογική ψυχική. Μετα-κίνηση.

ΒΕΡΑ ΠΑΥΛΟΥ

Λεπτομέρεια έργου από την έκθεση της Κατερίνας Ζαφειροπούλου How- Is- How- To 

στη γκαλερί ΔΛ, χάραξη με laser σε κόντρα πλακέ 3mm, 2019