Υπάρχει θεία δίκη;

Λεπτομέρεια έργου από την έκθεση της Κατερίνας Ζαφειροπούλου How- Is- How- To στη γκαλερί ΔΛ, χάραξη με laser σε κόντρα πλακέ 3mm, 2019

ΤΗΣ ΑΝΘΟΥΛΑΣ ΔΑΝΙΗΛ

ΜΑΚΗΣ ΤΣΙΤΑΣ, Πέντε στάσεις, νουβέλα, εκδόσεις Μεταίχμιο, σελ. 75

Ο Μάκης Τσίτας επιδίδεται με ιδιαίτερη επιτυχία στην πρωτοπρόσωπη αφήγηση. Μετά τον εμβληματικό πια μυθιστορηματικό Χρυσοβαλάντη ήρωα του μυθιστορήματος Μάρτυς μου ο Θεός που έκανε μια επιτυχημένη θεατρική καριέρα, επανέρχεται με το θηλυκό του ανάλογο, την Τασούλα στο έργο Πέντε στάσεις. Ο τίτλος οφείλεται στις Πέντε στάσεις του λεωφορείου που παίρνει η ηρωίδα για να πάει από το σπίτι στη δουλειά και πάλι πίσω.

Αυτός είναι όλος ο κόσμος που γνωρίζει η Τασούλα, φοιτήτρια νοσηλευτικής, από ένα χωριό της Ημαθίας. Κορίτσι νοικοκυρεμένο, που ζει στη Θεσσαλονίκη, πρότυπο της παλιάς καλής σεμνής και κατάλληλης για σύζυγο κοπέλας. «Δεν είχα χρόνο να σκεφτώ για τον εαυτό μου, να πάω κάπου. Για ψώνια έστελνα τη νύφη μου. Της έλεγα πάρε μου μια μπλε φούστα φέρ’ ειπείν, μια καφέ ζακέτα. Ήξερε το νούμερο και τις προτιμήσεις μου. Μόνο εγώ να μην κατέβω στην αγορά. Δεν προλάβαινα». Με το ιδιάζον θεσσαλονικιώτικό της ιδίωμα, άβγαλτη, αθώα, εύπιστη, ό,τι πρέπει για τα νύχια του πρώτου αχρείου που θα βρεθεί μπροστά της.

Μια φορά κι έναν καιρό, λοιπόν, σαν σε παραμύθι, η Τασούλα, με το ποιμενικό όνομα, γνώρισε τον Θεόφιλο με το ωραίο όνομα που σημαίνει αγαπητός του Θεού. Είναι γνωστό, αλλά ας το ξαναπούμε, στην παραδοσιακή λογοτεχνία, το όνομα προσδιορίζει τον χαρακτήρα. Εδώ δεν τον προσδιορίζει παρά μόνο εκ του αντιθέτου, αφού ο Θεόφιλος δεν είναι αγαπημένος του Θεού, αλλά του διαβόλου, αν δεν είναι ο ίδιος ο διάβολος που μεταμορφωμένος σε αγαπητικό παριστάνει πως τρελαίνεται για την Τασούλα και με έρωτα σφοδρό την πείθει, κόντρα στη διαφωνία των γονέων της, να ξεπορτίσει, να τον ακολουθήσει, να μείνει έγκυος και ο εκβιασμός να πετύχει. Και αφού τακτοποιήθηκαν όλα και ο γάμος έγινε και η προίκα συμφωνήθηκε, ξαφνικά φύσηξε ο αέρας και ανασήκωσε το λευκό σεντόνι που έκρυβε από κάτω κάθε βρομιά και αποκάλυψε τον αχρείο σύζυγο. Και έτσι η Τασούλα από τον παράδεισο βρέθηκε στην κόλαση.

Ο Τσίτας με μαεστρία στήνει πόντο πόντο, κλιμακωτά, τον κόσμο της Τασούλας, αλλά όπως τον στήνει, έτσι τον ξεστήνει, για να αποκαλύψει την υποκρισία, τη λεκτική βία, τη χειροδικία, την απαξίωση της συζύγου, των παιδιών, των πεθερικών, τη σπατάλη του οικογενειακού εισοδήματος, την ψευτιά, τις ερωμένες, όλα όσα έχει ένας κακός σύζυγος, πατέρας, γαμπρός με αποκορύφωμα να παντρολογιέται με άλλη γυναίκα στην πάρα πάνω γειτονιά. Παράλληλα με τον στενό οικογενειακό κύκλο, όπου κινείται η ηρωίδα του, ο Τσίτας θα σκιαγραφήσει την ευρύτερη νοοτροπία που λίγο παλαιότερα ήταν συχνή (;) στην ελληνική οικογένεια. Θα αναδείξει με πειστικότητα τι κάνει μια καλή νοικοκυρά, πώς οικονομεί τα της οικίας της και ποια είναι τα ενδιαφέροντά της.

Ακόμα θα αναδείξει το οικογενειακό παράδειγμα, επαληθεύοντας τη λαϊκή ρήση το μήλο κάτω από τη μηλιά θα πέσει. Έτσι, νοικοκυρεμένη η οικογένεια της Τασούλας, νοικοκυρεμένη και η Τασούλα. Άθλια η οικογένεια του Θεόφιλου, άθλιος και αυτός, ήρωας δηλαδή καθαρά νατουραλιστικός. Πιστό αντίγραφο του πατέρα του, άνθρωπος της κραιπάλης και αδιάφορος για την οικογένεια. Αλλά και εδώ θα αναδυθεί η εξαίρεση. Γιατί, ναι μεν ο Θεόφιλος γίνεται ό,τι και ο πατέρας του, ο γιος του όμως έμοιασε της μάνας του, είναι λογικό παιδί και σπούδασε γιατρός. Από την άλλη, η κόρη της Τασούλας που βαδίζει πάνω στα βήματα της μάνας της και σπούδασε νοσηλευτική, θα κάνει ακριβώς τα ίδια λάθη, φορτώνοντας με νέα πάθη την πολύπαθη Τασούλα.

Μέσα από την επαγγελματική τακτοποίηση μάνας και κόρης θα αναδειχτεί και η σχεδόν μοναδική επιτρεπτή διέξοδος για μια κοπέλα που επιζητεί την κοινωνική της αναβάθμιση. Η φιλοδοξία μιας επαρχιωτοπούλας μπορεί να κυμαίνεται ανάμεσα στο επάγγελμα της δασκάλας, νοσοκόμας, μαμής.

Επίσης, ο Τσίτας θα εστιάσει σε πολλά ακόμα κοινωνικά θέματα της παραδοσιακής οικογένειας, όπως στον παραδοσιακό ρόλο της γυναίκας, μητέρας, νοικοκυράς, συζύγου, τον μικροαστικό και μίζερο, χωρίς όνειρα, χωρίς περιβάλλον, ζωή χωρίς χαρά, παρά μόνο υποχρεώσεις. Θα προβάλλει την οικογενειακή προτροπή προς τα παιδιά να διαβάσουν και να σπουδάσουν ως λύση και έξοδο από τον μικρό και στενό ορίζοντα της επαρχίας. Θα πλάσει μια ηρωίδα υποταγμένη στη μοίρα της και στο θέλημα Θεού ή στην πίστη πως ο γάμος είναι λαχείο και δεν αλλάζει. Θα τονίζει το θέμα του αυτοσεβασμού και της περιφρούρησης της οικογένειας από τα βλέμματα του περίγυρου. Θα σεβαστεί τη λαϊκή σοφία των απλών ανθρώπων, που μπορεί να μην ξέρουν γράμματα, το μάτι τους όμως κόβει. Θα μεθοδεύσει τη συναισθηματική κλιμάκωση και θα χτίσει την οργή του αναγνώστη, εφευρίσκοντας όλο και κάτι ακόμα, για να τον κάνει να θυμώσει, βλέποντας το κακό, το χειρότερο και το χείριστο, που θα οδηγήσει στην ύβριν, θα τιμωρηθεί ο βέβηλος και θα επέλθει η κάθαρση, όπως περιμένει ο θεατής. Η γλώσσα καίρια θα αποτυπώσει την περιρρέουσα ατμόσφαιρα, θα ανασυστήσει την περίσταση και θα αποδώσει τις λεπτές διακυμάνσεις της ψυχής. Εν τέλει, διακριτικά, θα φέρει την ιδέα της θείας δίκης και της τιμωρίας του υβριστή.