Μουσικός διάλογος με τον Μόμπι Ντικ

Συνέντευξη του συνθέτη Μανώλη Γαλιάτσου στον Θάνο Μαντζάνα

ΜΑΝΩΛΗΣ ΓΑΛΙΑΤΣΟΣ, Το γαλήνιο όνειρο του Έιχαμπ. Μια ανάγνωση μετά την ανάγνωση πάνω στο  Μόμπι Ντικ του Χέρμαν Μέλβιλ, CD, παραγωγή: MLK, διανομή: Χρωμοδιάσταση

–Προφανώς, δεν μελοποίησες το βιβλίο, ούτε το απέδωσες μουσικά, μα έφτιαξες μια δική σου αφήγηση, με αφετηρία και βάση εκείνη του βιβλίου, και αυτήν προσέγγισες μουσικά.

Ο Μέλβιλ, πριν από ενάμισι αιώνα, δημιούργησε έναν απόλυτο χαρακτήρα, για να μπορούμε να μιλάμε σήμερα γι' αυτόν. Εμένα μ’ ενδιέφεραν, σε μεγάλο βαθμό, αφ’ ενός λεπτομέρειες, όπως το περιστατικό με τον Ισπανό ναύτη, αφ’ ετέρου πράγματα που δεν ειπώθηκαν στο βιβλίο, όπως οι σκέψεις που κάνει ο Έιχαμπ όταν είναι μόνος του.

–Αισθάνεσαι ότι ακολούθησες την γραφή του Μέλβιλ ή αντίθετα τους χαρακτήρες του, κυρίως φυσικά τον κεντρικό, γράφοντας το έργο σου;

Ακολούθησα τη δική μου (μουσική) γραφή, διότι άνευ προσωπικής γραφής δεν έχει αξία κανένα έργο, μουσικό ή μη. Τη γραφή αυτήν την κατηύθυνα σ’ έναν δυναμικό διάλογο με τον κόσμο του Μέλβιλ, ο οποίος συνεπλάκη με τον δικό μου κόσμο. Γι’ αυτό, Το Γαλήνιο Όνειρο του Έιχαμπ δεν είναι έργο του Μέλβιλ αλλά δικό μου, στηριγμένο πάνω στο έργο του Χέρμαν Μέλβιλ.

–Γιατί, δεδομένης της κατάληξης του βιβλίου, που δεν αλλάζει και στη δική σου αφήγηση, γιατί ο Έιχαμπ βλέπει «όνειρο», και μάλιστα «γαλήνιο», και όχι ...εφιάλτη όπως θα υποστήριζε κάποιος;

Θα μπορούσα να αναφέρω αρκετούς λόγους, για μένα όμως ένας και μόνον αρκεί. Γιατί έτσι ένιωθα γι' αυτόν, και αυτό το γαλήνιο όνειρο ήταν το μόνο που μπορούσα να του προσφέρω χωρίς να τον καταργήσω. Επιπλέον, μας εισάγει, ήδη απ' τον τίτλο, στην υπόνοια ότι υπάρχει ένας άλλος Έιχαμπ, αυτός που συνομιλεί με τον εαυτό του. Στο βιβλίο, η αφήγηση πραγματοποιείται εκ μέρους του μοναδικού επιζώντος. Γνωρίζουμε για τον Έιχαμπ απ’ τις κινήσεις και τις πράξεις του και από διαλόγους που υποπίπτουν στην αντίληψη του αφηγητή. Απουσιάζουν οι μυστικές σκέψεις του ίδιου του Έιχαμπ, αυτές που οδηγούν στις πράξεις του. Εντός αυτού του κενού αναπτύσσεται η δική μου αφήγηση. Ένας λόγος, πριν εμφανιστεί ως άτεγκτος και συμπαγής, μετέρχεται τη βάσανο των προσωπικών φορτίσεων, αντιφάσεων και αμφιβολιών του. Σ' αυτό το περιβάλλον αμφιβολιών δημιουργείται ο δικός μου Έιχαμπ.

–Τα κείμενά σου που συνοδεύουν, σχολιάζουν και σε ένα βαθμό επεξηγούν το μουσικό έργο, θα προέτρεπες τον ακροατή να διαβάσει πριν, ταυτόχρονα ή μετά την ακρόαση του έργου;

Λεκτικά κείμενα δημιουργούνται πάντα στο μυαλό μου καθώς συγγράφω τα μουσικά μου κείμενα, καθώς συνθέτω. Αυτήν τη φορά τα συνέταξα κιόλας αυτά τα κείμενα, σε διαιρεμένο, ανά σύνθεση, αλλά αμετάκλητο σώμα γραφής. Πεπεισμένος, παράλληλα, ότι το έλλειμμα επαφής του μέσου ανθρώπου με τα λεκτικά κείμενα, ωχριά μπροστά στο έλλειμμα επαφής με τα μουσικά αντίστοιχα. Οι ακροατές είθε να τα βρουν απολαυστικά αμφότερα και, ποιος ξέρει, ίσως κάποιοι καταφέρουν να δουν τη μουσική και ν’ ακούσουν τα κείμενα.

–Πιστεύεις ότι το συγκεκριμένο έργο σου εντάσσεται, με οποιαδήποτε έννοια και σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό, σε αυτό που αποκαλούμε προγραμματική μουσική;

Όχι, δεν νομίζω ότι ανήκει στην προγραμματική μουσική, διότι η μουσική μου συνήθως δεν προσπαθεί να περιγράψει και, παρ' όλο που έχει εξωμουσική αναφορά, διατηρεί τ’ αφηρημένα της χαρακτηριστικά. Στα συνοδευτικά του CD κείμενά μου, όταν ο Έιχαμπ σκέφτεται με εικόνες, επίσης δεν περιγράφει. Οι εικόνες του είναι μεταφορές για να φτάσει στις ιδέες του. Για παραπλήσιους λόγους, μου ήταν αδιανόητη η οποιαδήποτε παρουσία φωνής, γιατί θα σηματοδοτούσε μιαν εξωτερίκευση και θα ξέπεφτε στη δραματοποίηση. Δεν είμαι εναντίον του δράματος γενικώς, αλλά όχι εδώ. Οι μόνες φωνές που ακούγονται είναι της φάλαινας -αυτή όμως ανήκει, ελέω Έιχαμπ, στον χώρο του μυθώδους- και κάτι σαν επιθανάτιος ρόγχος.

–Ποιες είναι στη συγκεκριμένη περίπτωση οι αναφορές που χρησιμοποίησες; Μετέρχεσαι, για παράδειγμα, την τεχνική του leitmotiv;

Αν εννοείς μουσικές αναφορές, προσπαθώ να μην υπάρχουν. Αν διαπίστωνα ύπαρξη αναφορών, ερήμην προθέσεων, θα προσπαθούσα να τις εξοβελίσω. Ένα έργο δεν λογοδοτεί σε άλλα έργα αλλά στο θέμα του και στην ιδιαίτερη, εσώτερη λογική του. Όχι, δεν χρησιμοποίησα leitmotiv· είχα σχετικά λίγο χώρο για να αναπτύξω πολλά περισσότερα, δεν συνέφεραν μορφολογικά οι επαναλήψεις.

–Όλες οι εργασίες σου, τουλάχιστον από τη στιγμή που έκανες την στροφή σε οργανικά έργα, έχουν μια σαφή, συχνά και πολύ έντονη πολιτική διάσταση

Πολιτική μου είναι η ηθική μου και τιμή μου η αισθητική μου - ίσως και με ανάποδη σειρά ή διαφορετικό συνδυασμό, δεν ξέρω ακριβώς. Αν όμως το έργο μου είναι ασήμαντο, τότε δεν έχω «ανακινήσει» τίποτα απ’ όλα αυτά.

–Υπήρξε κάποια κεντρική σκέψη που να τη θεώρησες απ' την αρχή ως τον βασικό συνεκτικό ιστό, που θα διέτρεχε όλη σου την αφήγηση και ήταν καθοριστική για την απόφαση δημιουργίας του έργου;

Η ιδέα ότι μια εμμονή μπορεί να μην είναι αυτό που συνήθως πιστεύουμε γι’ αυτήν: ένας βασικός κόκκος ατέλειας που παραλύει κάθε νοητική, συναισθηματική, ψυχική λειτουργία και ανάγει τα πάντα στην εμμονική κατάσταση, παράγοντας νοσηρή συμπεριφορά. Αντίθετα, ότι η ευρύτερη δυνατή συμμετοχή όλων των εσωτερικών δυνάμεων που ορίζουν ως αιχμή της έκφρασής τους αυτήν την εμμονή, μπορεί να καταδεικνύει ασυνήθιστα υψηλό ψυχικό, πνευματικό και συναισθηματικό βάθος, που προβληματίζει για τον ενδεχόμενο χαρακτηρισμό του ως νοσηρός.

–Στη δική σου αφήγηση εκτιμάς, βλέπεις με συμπάθεια, αντιπαθείς ή σαρκάζεις τον Έιχαμπ;

Εξαιρουμένης της σάτιρας και μορφών παρωδίας, δεν μπορείς να κάνεις ένα έργο πάνω σ’ έναν ήρωα και ταυτόχρονα να τον αντιπαθείς ή να τον σαρκάζεις, εκτός κι αν μισείς τον εαυτό σου. «Δεν μπορώ να το κρατάω άλλο για μένα, η μαντάμ Μποβαρί, πράγματι, είμαι εγώ. Αν δεν μπω μέσα της πώς θα την ερωτευθώ;» Ο Φλομπέρ δεν είπε όλη την αλήθεια, γιατί κινδύνευε σοβαρά με διώξεις. Όλη η αλήθεια είναι ότι εκμαύλισε όχι μόνο τον εαυτό του, αλλά, ευτυχώς, και κάθε αθώο και ανυποψίαστο αναγνώστη του μαζί!

–Αν κάποιος σου έκανε την αφελή ίσως ερώτηση, γιατί σήμερα ένα έργο με αρχική τουλάχιστον πηγή έμπνευσης ένα βιβλίο που γράφτηκε ενάμιση αιώνα πριν, με θέμα και επί της ουσίας κεντρικό χαρακτήρα του μια φάλαινα, τι θα του απαντούσες;

Ο βασικός χαρακτήρας δεν είναι η φάλαινα αλλά ο Έιχαμπ. Η φάλαινα αποτελεί μια -περίπου- αφανή παρουσία, υπαρκτή πρωτίστως στο μυαλό του Έιχαμπ. Πέραν αυτού, αν κάποιος μπει στον κόπο να παρακολουθήσει πώς ο Μέλβιλ επιδίδεται σε μια μανιώδη απόπειρα να αποδώσει τις άπειρες όψεις –έως και εικονοποιήσεις– της γραφής, να τις παραστήσει σχεδόν, σε όλες τις πιθανές μορφές της και με όλους τους δυνατούς τρόπους, ίσως βγει σημαντικά εμπλουτισμένος στη γνώση του για το τι είναι μοντέρνο και ποιο το άγνωστο βάθος των αιώνων.