Πώς είναι η πατρίδα;

Γιάννης Παπαδόπουλος, Χωρίς τίτλο (τρι πνεμ-δι πνευμ), λάδι σε πανί, 180 x 120 εκ. 

ΤΟΥ ΚΩΣΤΑ ΒΟΥΛΓΑΡΗ

ΗΛΙΑΣ ΛΙΑΤΣΟΠΟΥΛΟΣ, Αντιστροφή, εκδόσεις Ηριδανός, σελ. 48

Σπάνιες τα τελευταία χρόνια οι εναρκτήριες (και οι επόμενες, φυσικά) ποιητικές εμφανίσεις που δεν με εξοργίζουν με την αμάθειά τους και τη συνακόλουθη έπαρση της αγραμματοσύνης, της ευκολίας, της κοινωνικής, και μόνο, αξίωσης επί του ενδόξου πεδίου της ποιήσεως.

Με ποιο κριτήριο αντιμετωπίζω έτσι βιβλία καλοτυπωμένα (και αδρά πληρωμένα); Με ένα αυτονόητο για τους πάντες (πλην των επίδοξων ποιητών και ποιητριών) κριτήριο: πόσο γνωρίζουν, τουλάχιστον την καθ’ ημάς ποιητική παράδοση; Έχουν στοιχειώδη αίσθηση τι ποιήματα έχουν γραφεί στην ελληνική γλώσσα; Αντιλαμβάνονται τους ποιητικούς τρόπους που αυτά έχουν μετέλθει; Γνωρίζουν, έστω και στοιχειωδώς, πού έχει φθάσει σήμερα η ποιητική γλώσσα, δηλαδή από ποιους και ποιες φιλοδοξούν να πάρουν τη σκυτάλη; Αυτός είναι ο λόγος που όταν σπανίως πέφτει στα χέρια μου ένα βιβλίο σαν το προκείμενο αναγαλλιάζει η καρδούλα μου.

Όχι, καμιά επιείκεια δεν οφείλω, εν ονόματι του μόχθου και της προσπάθειας, ούτε αξίζει σε ένα τέτοιο βιβλίο η «συμπάθεια». Αντιθέτως, η καλλιτεχνική αξίωση, όταν όντως απογράφεται ποιητικά στις σελίδες του, υποβάλλει μια αντίστοιχη, απαιτητική αντιμετώπιση.

Το πλέον προγραμματικό θα έλεγα ποίημα της συλλογής επιγράφεται «για μιαν Ελένη». Ήδη το πεζό «γ» επισημαίνει τη διαδρομή που έλεγα πριν, ήτοι κατ’ αρχήν τον Σεφέρη, με όλη την παράδοση που εκείνος ανακαλεί, παράδοση που συνοψίζεται μέσω του συμβόλου «Ελένη», αλλά ταυτόχρονα και την τομή που συμβολίζεται, κάθε φορά, από τους νεώτερους ποιητές με τη δικιά τους Ελένη, σε μια αέναη διαδικασία «παύσης/επιστροφής», όπως το θέτει το ποίημα: τη θλίψη εκσφενδόνισε από το πρόσωπο/ η Ελένη των ποιητών/ συνδράμει ολοσχερώς/ τις νέες ανοίξεις/ τα στήθη της ορύγματα στον κόσμο/ παύση / επιστροφή/ τα στήθη της ορύγματα στο χρόνο

Η προηγούμενη, μετωπική συνάντηση με τη σεφερική Ελένη ήταν αυτή του Ηλία Λάγιου, ο οποίος την αποτύπωσε ως «ξανθομούνα τσούλα». Πώς τη βλέπει ο Λιατσόπουλος; για ένα πουκάμισο ανοιχτό/ για μια φριχτή στην όψη Ελένη. Η διαψευσμένη σεφερική εξιδανίκευση του συμβόλου, τώρα δίνει τη θέση της σε μια υπαρκτή, πραγματική, πλην τελείως διαφορετική Ελένη, τσούλα ή άσχημη. Γιατί η αυτοβεβαιούμενη για την αυταξία της ομορφιά έχει δώσει τη θέση της σε έναν λόγο αναστοχαστικό, που αναζητά τις προϋποθέσεις του μέσα στον πραγματικό κόσμο. Μέρος αναπόσπαστο αυτού του κόσμου είναι και οι πραγματωμένοι ποιητικοί τρόποι (που, δυστυχώς για τον Σεφέρη, δεν μπορούν να ταξινομηθούν αξιολογικά από το πρόσκαιρο βάθρο του «ελεύθερου στίχου»). Εδώ λοιπόν όλοι οι ποιητικοί τρόποι είναι διαθέσιμοι, όχι προς μίμηση και νοσταλγία, αλλά, γόνιμοι, προς αξιοποίηση, όπως μας δηλώνουν κάποια ψευδοχαϊκού, ένα ατελές σονέτο, «φτωχές» ομοιοκαταληξίες, διάσπαρτοι «μετρημένοι» ιαμβικοί στίχοι, η χρήση τυπογραφικών γλωσσικών συμβόλων και τεχνικών κλπ.

Στιχοποιητικά αλλά και υφολογικά ασύμμετρο το βιβλίο, με τη δυναμική που παράγει αυτή ακριβώς η ασυμμετρία, όχι μόνο δηλώνει τη σημερινή κατάσταση του ποιητικού λόγου, την παρούσα αισθητική συνθήκη, αλλά, χωρίς να «πειραματίζεται», ανοίγει τους διαύλους με το όλον παρελθόν, ποιητικό αλλά και αυτό των ιδεών, πετυχαίνοντας ήδη μια συγχρονική λειτουργία τους. Κάπως έτσι είναι η πατρίδα, κάπως έτσι είναι η τέχνη σήμερα. Όλες αυτές οι εντάσεις που συμπυκνώνονται εδώ, η συνύπαρξή τους και ο διάλογος τους, είναι η (μόνη) ουσία τους.

Αν θελήσουμε να ορίσουμε το προφίλ του πρωτοεμφανιζόμενου ποιητή, θα έλεγα πως το χαρακτηρίζει η αμηχανία, μια αμηχανία έντιμη και δημιουργική, που απογράφεται ενώπιον των ευρημάτων που ανασύρει και συνθέτει η ποιητική του γλώσσα, η οποία αφίσταται, συνειδητά και ολοσχερώς, από κάθε ολοποιητική απόπειρα, με τη μοντερνιστική βεβαιότητα του ποιητικού υποκειμένου να έχει θρυμματιστεί. «Σκαπτή ύλη» από τα ποιητικά μεταλλεία εξορύσσει ο Λιατσόπουλος – για να θυμηθούμε τον τίτλο των σολωμικών μελετημάτων του Γιάννη Δάλλα, και έτσι να επισημάνουμε την επικαιρότητα που έχει σήμερα ο μέγιστος εκείνος πρόγονος, και τα «ανολοκλήρωτα» έργα του, όσον αφορά τις αναζητήσεις των νέων ποιητών.

Η Αντιστροφή, όπως είναι ο τίτλος της συλλογής, προς τα εκεί δείχνει, αποτελώντας ένα ποιητικό βιβλίο της εποχής μας, το οποίο έχει ενσωματωμένη τη φιλοδοξία να μην είναι μια ποιητική στιγμή «εποχής», αλλά θέτει επαρκώς τα στοιχήματα της ποιητικής γλώσσας με τα οποία έχει να αναμετρηθεί. Αναμένουμε με εξαιρετικό ενδιαφέρον τη συνέχεια.