Άγκνες Χέλερ (1919-2019)

ΤΟΥ ΓΙΩΡΓΟΥ ΜΕΡΤΙΚΑ

Η Άγκνες Χέλερ, μια ακόμα σπουδαία φυσιογνωμία από τον κύκλο της λεγόμενης σχολής του Βουδαπέστης, απεβίωσε στις 19 Ιουλίου. Ουγγαρέζα Εβραία, μαθήτρια του Γκέοργκ Λούκατς, έζησε τα συνταρακτικά και τραγικά για χρόνια της γερμανικής κατοχής, της ουγγρικής επανάστασης του 1956, ίσαμε και την άνοιξη της Πράγας. Μαζί με πολλά άλλα επιφανή μέλη αυτού του κύκλου εκπατρίστηκε στη συνέχεια, καταφεύγοντας αρχικά στην Αυστραλία (1977) και κατόπιν στις ΗΠΑ (1986), όπου δίδαξε στη New School for Social Research, στην έδρα της Χάννα Άρεντ. Θα επιστρέψει στην Ουγγαρία το 1998 όπου θα εργαστεί μαχητικά για τη διεύρυνση της δημοκρατίας και θα αντιπολιτευτεί τον Όρμπαν.

Στην Ελλάδα έγινε ιδιαίτερα δημοφιλής από τα πρώτα χρόνια της μεταπολίτευσης, χάρη στην κριτική θεώρησή της για τη μαρξιστική σκέψη. Μεταφράστηκαν σειρά έργων της σχετικά με τη θεωρία των αναγκών, την επανάσταση και την καθημερινή ζωή, και τη θεωρία των αξιών. Πρόκειται για έργα που επικεντρώνονται στη σχέση του ατόμου και του κοινωνικού συνόλου, δημόσιου και ιδιωτικού με βάση μια μαρξιστική θεώρηση· θέτουν δυσεπίλυτα ζητήματα που απασχόλησαν και απασχολούν όχι μόνο με βάση την εμπειρία των χωρών του σοβιετικού μπλοκ μα κι εκείνη των δυτικών χωρών της μαζικής δημοκρατίας.

Χωρίς εδώ να ανασκοπήσουμε την εξέλιξή της, οφείλουμε να πούμε ότι η  Χέλερ, μαζί με πολλούς άλλους μαρξιστές διανοούμενους, θα καταλήξει τελικά στην αποδοχή της θεωρίας του ολοκληρωτισμού -πράγμα που αφορά τα σοβιετικά καθεστώτα από κοινού με τον φασισμό και τον ναζισμό) και της φιλελεύθερης δημοκρατίας σε μια σοσιαλδημοκρατική προοπτική.

Έχοντας εγκαινιάσει μια συνεργασία με την Χέλερ και τον σύζυγό της Φέρενκ Φέχερ στο περιοδικό «Λεβιάθαν» (αμφότεροι ήσαν μέλη της συντακτικής επιτροπής) δημοσιεύσαμε μια σειρά δοκιμίων τους μέχρι την αναστολή της έκδοσης. Το τελευταίο και σημαντικότατο δοκίμιο της Χέλερ σ’ αυτή τη συνεργασία είχε τον τίτλο «Παμφάγος Νεοτερικότητα», από το οποίο και αναδημοσιεύουμε εδώ ένα μικρό απόσπασμα.