Το παιδί ως γονιός του επιστήμονα Δ΄

Φιλοσοφούμεν γαρ

Μαίρη Χρηστέα, Από τη σειρά "Σχεδιάζοντας το μαύρο", 2017, βιντεοεγκατάσταση 

ΤΗΣ ΚΑΤΕΡΙΝΑΣ ΚΑΡΕΛΑ

 «Η φιλοσοφία των επιστημών χωρίς την ιστορία των επιστημών είναι άδεια, η ιστορία των επιστημών χωρίς την φιλοσοφία είναι τυφλή»[1]

Χωρίς να χρησιμοποιεί πάντα τις ίδιες λέξεις, ο σύγχρονος του Thomas Kuhn, Imre Lakatos, εκφράζει παραπλήσιες αν όχι ταυτόσημες έννοιες, όχι στον χώρο των φυσικών επιστημών αυτή τη φορά αλλά σε αυτόν των μαθηματικών.

Το έργο του επηρέασε πολλούς φιλοσόφους των επιστημών και αποτελεί πλέον σημείο αναφοράς στην ιστορία και φιλοσοφία των μαθηματικών. Το βιβλίο του Αποδείξεις και Ανασκευές πρωτοεκδόθηκε το 1972, και ήταν και μία απάντηση στην τότε διαμάχη ανάμεσα στον T. Kuhn και τον K. Popper, που είχε ξεκινήσει από το 1965. Στο έργο του συμφιλιώνεται η ιστορικότητα των επιστημών (και των φορμαλιστικών)  με την έννοια της «διαψευσημότητας» του Popper.

Ο Lakatos αναγνωρίζει τρεις πηγές έμπνευσης για τη φιλοσοφία των μαθηματικών που αναπτύσσει: την διαψευσιμότητα του Popper, την ευρετική μέθοδο του Polya, και την διαλεκτική του Hegel. Εκεί που για τον Popper οι επιστημονικές θεωρίες δεν μπορούν ποτέ να επαληθευθούν παρά μόνο να διαψευθούν, με τον Lakatos το ίδιο ισχύει και για τα μαθηματικά. Εφαρμόζοντας αυτό το σύστημα στα μαθηματικά, περνά από την εικόνα μίας εξιδανικευμένης μαθηματικής επιστήμης που προχωρά προσθέτοντας τη μία ανακάλυψη στην άλλη, σε μια δραστηριότητα, στους μαθηματικούς που ερευνούν, αναλύουν, αποδέχονται, ή απορρίπτουν προτάσεις.

Οι ερευνητές σ’αυτό το πλαίσιο προχωρούν, δοκιμάζοντας, ψάχνοντας, διατυπώνοντας υποθέσεις εργασίας, για να τις επαληθεύσουν ή να τις διαψεύσουν. 

Αν και ο Lakatos δανείζεται πολλα στοιχεία από τη φιλοσοφία του Popper, έρχεται σε αντίθεση με μία βασική θέση του ύστερου Popper, σχετικά με τη φύση και το αντικείμενο της επιστημολογίας. Αναφέρουμε μία χαρακτηριστική φράση του τελευταίου από τον πρώτο τόμο του Post-scriptum στην Λογική της Επιστημονικής Ανακάλυψης: «Διότι το εμπειρικό ερώτημα, ψυχολογικού και ιστορικού τύπου, ‘πώς φτάνουμε στις θεωρίες μας;’, όσο ενδιαφέρον κι αν είναι αυτό καθ’αυτό, δεν έχει καμία σχέση με το λογικό, μεθοδολογικό, και επιστημολογικό ερώτημα της εγκυρότητας».

Και κατά κάποιο τρόπο, είναι στους αντίποδες της συγκεκριμένης αυτής της ιδέας όπου θα μπορούσαμε να τοποθετήσουμε αρχικά τη σύζευξη που κάνει ο Lakatos ανάμεσα στη φιλοσοφία και την ιστορία των επιστημών.

Αλλά για τον Lakatos θα συνεχίσουμε την επόμενη Κυριακή.

Η Κατερίνα Καρέλα είναι δρ Φιλοσοφίας

---

[1] Ι.Λάκατος, παραφράζοντας ασφαλώς τη γνωστή φράση του Καντ: «Σκέψεις χωρίς περιεχόμενο είναι άδειες. Διαισθήσεις χωρίς έννοιες είναι τυφλές.» (ΚΚΛ, A51).