Κώστας Βάρναλης

“Μοναχικός, μοναδικός, μεγάλος”, έγραφε, εδώ στις «Αναγνώσεις», ο Κώστας Βούλγαρης, σε μια δίκαιη αποτίμησή του για τον Κώστα Βάρναλη. Τέτοιες φωνές όμως, δυστυχώς, αντηχούν πλέον ως φωνές βοώντος εν τη ερήμω. Πόσοι από τους σημερινούς νέους που διαβάζουν, φερ’ ειπείν, Κική Δημουλά σκύβουν στον Βάρναλη; Ο Βάρναλης είναι ένας από τους πιο αδικημένους ποιητές μας. Θα μας πήγαινε μακριά να αναλύσουμε τους σχετικούς λόγους: ας αναφερθούν μόνο δύο: από τη μια μεριά η στράτευσή του -κυρίως ως πολίτη (γιατί οι καλύτερες ποιητικές πραγματώσεις του ξεφεύγουν απ' τα στενά πλαίσια αυτής της στράτευσης)-, η στράτευσή του, λοιπόν, σε μια ιδεολογία που τότε τον αποξένωνε από την κυρίαρχη στον δυτικό κόσμο διανόηση και που σήμερα η κατάρρευσή της συμπαρασύρει και άξια καλλιτεχνικά έργα (δεν επεκτείνομαι, γιατί θα χρειαζόταν να διαχωρίσω αυτή την ιδεολογία στην κοσμοθεωρητική της διάσταση από την συμφυρόμενη μαζί της δίψα για δικαιοσύνη, που διατηρεί την αξία της υπό όποιον ιδεολογικό μανδύα κι αν εμφανίζεται) κι από την άλλη η ηγεμονία των νεότροπων τάσεων, από τη δεκαετία του 30 και κατόπιν, κυρίως οι δύο αυτοί παράγοντες εκτόπισαν τον Βάρναλη στο περιθώριο του επίσημου κανόνα.

Ας δούμε κατ' αρχάς τον Βάρναλη στο πλαίσιο της εποχής του. Ανάμεσα στους ποιητές που ανδρώνονται κάτω απ’ τη βαριά σκιά του Παλαμά (κι εδώ έχουμε αστέρες πρώτου μεγέθους: έναν Γρυπάρη, έναν Μαλακάση), ο Βάρναλης είναι από τους πιο δυνατούς. Είναι ίσως ο μόνος και από τους μεταπαλαμικούς (με εξαίρεση τον Σικελιανό) και από τους μεσοπολεμικούς, συμπεριλαβανομένου (εδώ υπενθυμίζω το ίσως) και του Καρυωτάκη, που ξεπερνά το φράγμα του ελάσσονος. Αναμφισβήτητα, είναι ο τελευταίος σπουδαίος ποιητής της παράδοσης.

Θα σημειώσω τρεις λόγους, για τους οποίους ο Βάρναλης είναι απ' τους σημαντικότερους ποιητές μας.

-Είναι απαράμιλλος τεχνίτης του στίχου, από τους καλύτερους που είχαμε ποτέ.

-Είναι από τους πιο σφριγηλούς ποιητές μας. Και παλιότερα, όταν κυριαρχούσαν τα λυκόφωτα, η μελαγχολία, τα φθινόπωρα, αλλά και σήμερα, όπου κυριαρχούν μια θολή υπαρξιακή διάχυση κι ένας αμφίβολος φιλοσοφισμός, τι κόλαφος αλλά και τι καθαρτήριο λουτρό ο παλλόμενος από γενετήσιο σφρίγος διονυσιασμός του Βάρναλη!

-Είναι ένας από τους καλύτερους σατιρικούς μας ή μάλλον είναι ένας από τους τέσσερις μεγάλους σατιρικούς μας (εννοείται ποιητές όχι στιχοπλόκους τύπου Σουρή). Οι άλλοι τρεις είναι ο Σολωμός της Γυναίκας της Ζάκυνθος, του Ονείρου, της Πρωτοχρονιάς και του Ιατροσυμβουλίου, ο Παλαμάς των Σατιρικών Γυμνασμάτων και ο Καρυωτάκης των Σατιρών. Και μάλιστα ο Βάρναλης διαπρέπει και στα δύο είδη σάτιρας: και την ανάλαφρη και την ιουβενάλεια, που είναι, η τελευταία, ένα ανελέητο μαστίγωμα των κακώς κειμένων ή, όπως θα έλεγε ο Πολυλάς για τον Σολωμό, εκπροσωπεί και την σοβαρή Σατυρική και τη “γελαστική”. Πιστεύω πως στην σατιρική ποίηση μπορεί να διεκδικήσει τη δεύτερη θέση μετά τον Δάσκαλο.

ΓΙΩΡΓΟΣ ΒΑΡΘΑΛΙΤΗΣ