Non omnis moriar

Ένας χρόνος από τον θάνατο του Σπύρου Ασδραχά

Το Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών, τομέας νεοελληνικών ερευνών, του ΕΙΕ, πήρε μια ενδιαφέρουσα πρωτοβουλία που τιμά τη μνήμη του Σπύρου Ασδραχά, μετατρέποντας, και αναρτώντας, τα σεμιναριακά μαθήματά του, σε μορφή ψηφιακού ηχητικού αρχείου. Τα σεμινάρια τα ηχογράφησε η Ευτυχία Λιάτα, η οποία τώρα επιμελήθηκε την όλη διαδικασία και υπογράφει τη σχετική ανακοίνωση.

Το «Σεμινάριο Ασδραχά» ξεκίνησε τον Ιανουάριο 1994 και σταμάτησε τον Μάιο 2007, άτυπα ενταγμένο στις δραστηριότητες του τότε ΚΝΕ/ΕΙΕ. Οι 229 σεμιναριακές αυτές συναντήσεις  ήταν ανοιχτές και τις παρακολουθούσε  ένα διαβαθμισμένο επιστημονικά κοινό, από πτυχιακούς και μεταπτυχιακούς φοιτητές ανθρωπιστικών σπουδών μέχρι δόκιμους ερευνητές και ώριμους ιστορικούς.

Μολονότι η γενική θεματική οριοθέτηση του Σεμιναρίου θα περιστρεφόταν γύρω από ζητήματα οικονομικής και κοινωνικής ιστορίας του υπόδουλου ελληνισμού από τον 15ο έως τον 19ο αιώνα, εντούτοις στην πράξη η θεματική που κάλυψαν τα σεμινάρια ήταν πολύ πλουσιότερη και ευρύτερη του προκαθορισμένου και συχνά ξεστράτιζε σε παράπλευρες επιστημονικές ατραπούς.

Συμβατικά, με την έναρξη του ετήσιου σεμιναριακού κύκλου οριζόταν από τον Σπ. Ασδραχά το πεδίο μέσα στο οποίο θα κινούνταν τα μαθήματα δίχως όμως αναλυτικό πρόγραμμα· κάποια παραδείγματα: «Το οικονομικό και οι εκφράσεις του», «Ζητήματα νεοελληνικής ιστορίας, 16ος-18ος αι.», «Αστικά και αγροτικά μορφώματα», «Προβλήματα τοπικής ιστορίας», «Αντισυμβατικά κείμενα». Έτσι, το επόμενο θέμα του σεμιναρίου ήταν σχεδόν πάντα άγνωστο, κάτι σαν έκπληξη.

Όπως σημειώνει η Ευτυχία Λιάτα, τούτο άφηνε περιθώριο στον Σπ. Ασδραχά να επιλέξει και να προσαρμόσει την παρουσίασή του ανάλογα με την έμπνευση, τις τρέχουσες ιστορικές αναζητήσεις του ή την συγκυρία, καλή ή κακή: Η πρόσφατη κυκλοφορία ενός βιβλίου, όχι πάντα ιστορικού αλλά για το οποίο πίστευε ότι αποτελεί έναυσμα για ιστορικού ή κοινωνιολογικού τύπου προσεγγίσεις και προβολές, όπως λ. χ. το βιβλίο του Ρόμολο Γκαλιμπέρτι, Τα τρύπια άρβυλα, ή το άλλο της Βίργκως Βασιλείου, Ένα κλωνάρι ανθισμένο ρείκι, είναι κάποια εντυπωσιακά παραδείγματα. Και η κακή επικαιρότητα: Ο θάνατος του Φίλιππου Ηλιού τον Μάρτιο του 2004 αποτέλεσε στο αμέσως επόμενο σεμινάριο την post mortem αναφορά του Σπ. Ασδραχά  στον άνθρωπο και το έργο του.

Άλλες φορές το μάθημα ήταν πιο παραδοσιακό: στοχασμός και διάλογος με τα τρέχοντα και παλαιότερα θεωρητικά ρεύματα περί ιστορίας και ιστοριογραφίας ή βάσανος του τεκμηρίου και ερμηνεία των πηγών, πάντα όμως με σκοπούμενο την ένταξη του μερικού σε ένα γενικότερο πλαίσιο· η περίπτωση, το παράδειγμα στο συνολικό, όπως ως επιμύθιο επαναλάμβανε ο ίδιος,  ή αλλιώς το δέντρο μέσα στο δάσος. Σε κάθε περίπτωση ο Σπ. Ασδραχάς οργάνωνε έτσι το μάθημά του, ώστε στο τέλος ―όχι σπάνια και κατά την διάρκεια― να προκαλείται μεγάλη και ουσιαστική συζήτηση με το ακροατήριό του.

Δείγματα του πλούτου και της σημασίας αυτού του υλικού αποτελούν ήδη η απομαγνητοφωνημένη δημοσίευση, από την Μάρθα Πύλια,  ενός σεμιναρίου επικεντρωμένου στο διήγημα του Μιχαήλ Μητσάκη «Το θέρος» («Αναγνώσεις», τχ. 127, 29/5/2005), στο πλαίσιο ενός αφιερώματος στον συγγραφέα, και βέβαια η επιλεκτική απομαγνητοφώνηση μιας θεματικής, από την οποία προέκυψε η έκδοση του ΙΝΕ/ΕΙΕ, το 2007, του βιβλίου Σπ. Ασδραχάς, Βίωση και καταγραφή του οικονομικού. Η μαρτυρία της απομνημόνευσης.

Ας κλείσουμε με μια φράση του Μιχαήλ Μητσάκη: «Απλαί φωτογραφικαί μηχαναί των εντυπώσεων της στιγμής, το καθήκον ημών είνε να περισυλλέγωμεν επιμελώς τα γεγονότα της ημέρας, ν’ αποτυπούμεν μετά προσοχής τα διερχόμενα προ των οφθαλμών ημών αστραπιαίως συμβάντα…».

Τα σεμινάρια βρίσκονται αναρτημένα εδώ: http://www.eie.gr/nhrf/institutes/inr/structure/section_b_semiariaAsdracha-gr.html

Κ.Β.

Γιώργος Λάππας, Mappemonde, γκαλερί Citronne, Αθήνα