Δημοσιογραφία και παρρησία

ΦΙΛΟΣΟΦΟΥΜΕΝ ΓΑΡ

Κώστας Μπασάνος, The Middle of Nowhere, 2018, τυπογραφικό μελάνι, in situ εγκατάσταση στη Γκαλερί ELIKA, 533 x 330 εκ.

ΤΟΥ ΠΕΤΡΟΥ ΠΟΛΥΜΕΝΗ

Κλασικοί Κατά, επιμ. A.Camerotto, F. Pontani (Ν. Μοσχονάς για την ελληνική έκδοση), εκδόσεις Γκόνη, σελ. 304

Στον Πάνο Γκόνη

Αυτή η συλλογή άρθρων από ιταλούς ελληνιστές προσφέρει αρκετές υπενθυμίσεις για τη δυνατότητα παρέμβασης που μπορούν να έχουν λέξεις και έννοιες της κλασσικής γραμματείας στην τρέχουσα πολιτική επικαιρότητα. Τα εν λόγω άρθρα παρουσιάστηκαν από ιταλούς πανεπιστημιακούς σε θέατρα της Ιταλίας, πυροδοτώντας ποικίλες συζητήσεις χάρη στις αναγωγές του χθες στο κλυδωνιζόμενο σήμερα.

Ας αλιεύσουμε από εκεί τη λέξη «παρρησία». Σύμφωνα με τον Gianpiero Rosati (σελ. 289) η παρρησία, εκ του πᾶν-ρῆσις, είναι ο ειλικρινής λόγος που έχει την ελευθερία να «λέει τα πάντα». Κάπου αλλού ο Alberto Cameroto (σελ. 181), υποστηρίζει ότι η παρρησία λόγου, ως ελευθερία λόγου είναι αχώριστη με τη δημοκρατία. Γεννιούνται μαζί, όπως και με την αλήθεια. Δημοκρατία λοιπόν δεν είναι μόνο οι πλείονες και ο πλειοψηφικός κανόνας. Είναι ακριβώς η διάσωση της φωνής της μίας ή του ενός. Η εκάστοτε φωνή οφείλει να κρίνεται ως τέτοια, για την αυτονομία της και την όποια της αλήθεια, την οποία συνεισφορά της στο κοινό καλό. Ανεξάρτητα από το αν υποστηρίζεται από μια πλειοψηφία. Πρόσφατο τραγικό παράδειγμα ο Κασόγκι, ο Μπιν Σαλμάν, η πετσοκομμένη γλώσσα, τα κομμένα δάχτυλα του δημοσιογράφου.

Αφήνουμε τη Σαουδική Αραβία κι ερχόμαστε εδώ, μιας και η πρόσφατη οικονομική κρίση έχει επιφέρει κρίσιμες αλλαγές στη δημοσιογραφική συνθήκη. Άραγε η παρρησία λόγου δικαιώνει τη δημοσιογραφική πένα που μονότονα και συστηματικά αντιπολιτεύεται ένα κυβερνητικό έργο, βλέποντας μόνο τα στραβά και τα κακώς κείμενα (που σχεδόν πάντα υπάρχουν); Δικαιώνεται στις συνειδήσεις αυτή η πένα, αν εντέλει δεν είναι παρά μόνο his/her master’s voice, ή αλλιώς το πιστόλι του εκδότη-αφεντικού;

Εδώ έρχεται ο Salvatore Settis (σελ. 93) να μας θυμίσει ότι στον λόγο υπάρχει ο ρήτορας ή ο γραφιάς, υπάρχει όμως ο ακροατής ή αναγνώστης· συνομιλούν ως πολίτης προς πολίτη. Οπότε ο καθένας κρίνεται για το τι λέει, «για την οξυδέρκεια προοπτικής, για την ικανότητα σχεδιασμού, για τη δύναμη στην επιχειρηματολογία, για το επείγον ηθικών αιτημάτων, για τιμιότητα και ανιδιοτέλεια». Κρίνεται για τον «αφηγηματικό ιστό» όσων υποστηρίζει, για τη συνολική της προσέγγιση. Κάτι εξόχως φιλοσοφικό (η περίφημη εποπτική θέα του Βιτγκενστάιν). Φιλοσοφούμεν γαρ…

Οπότε προκύπτει ένα ερώτημα ως λυδία λίθος της εγκυρότητας και αξιοπιστίας της εκφερόμενης παρρησίας: μία δημοσιογραφική πένα εντέλει τι αφηγηματικό ιστό έχει, ποια είναι η προοπτική του λόγου της; Ποια αλήθεια κομίζει και τί εξυπηρετεί: το κοινό καλό ή το συμφέρον του εκδότη-αφεντικού;

Η παρρησία λόγου δεν είναι απλή υπόθεση. Ούτε και η δημοκρατία. Αργά και αδιόρατα, ανεπαισθήτως, μπορεί να διολισθήσουν σε κάτι άλλο.

Ο Πέτρος Πολυμένης είναι δρ Φιλοσοφίας και ποιητής