Χέρμπερτ Ρηντ, ο αναρχικός κριτικός

ΤΟΥ ΣΠΥΡΟΥ ΚΑΚΟΥΡΙΩΤΗ

HERBERT READ, Αλυσίδες ελευθερίας. Σκέψεις για τη φιλοσοφία του αναρχισμού, μτφρ. Γ. Καράμπελας, Ηριδανός, Αθήνα 2018, σελ. 170

HERBERT READ, Ποίηση και αναρχισμός. Η επαναστατημένη τέχνη, μτφρ. Γ. Βογιατζής, Ηριδανός, Αθήνα 2018, σελ. 168

Οι περισσότεροι Έλληνες αναγνώστες γνωρίζουν τον Χέρμπερτ Ρηντ (1893-1968) ως κορυφαίο ιστορικό τέχνης και κριτικό, κυρίως μέσα από τα έργα του για την ιστορία της μοντέρνας τέχνης που έχουν κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις Υποδομή και Κάλβος. Τα δοκίμιά του που δημοσιεύονται σε αυτούς τους δύο τόμους από τις εκδόσεις Ηριδανός έρχονται να μας γνωρίσουν μία άλλη (;) του πλευρά, αυτήν του αναρχικού στοχαστή, αν και με ιδιαίτερα βρετανικό τρόπο, καθώς η αναρχική του σκέψη δεν τον εμπόδισε να αποδεχθεί τον τίτλο του ιππότη, το 1953, φέρνοντάς τον σε ρήξη με το βρετανικό αναρχικό κίνημα.

Αυτός ο αναρχικός προσανατολισμός του «πάπα της μοντέρνας τέχνης», όπως τον έχουν αποκαλέσει, δεν είναι διόλου άσχετος με την ιδιότητα του τεχνοκριτικού· για την ακρίβεια, ήταν η πίστη του στις βιολογικές ρίζες της ανθρώπινης δημιουργικότητας που τον έφεραν πιο κοντά στις απόψεις του «αναρχικού πρίγκιπα» Πιοτρ Κροπότκιν και σε ρήξη με τη μαρξιστική σκέψη της δεκαετίας του 1930 και 1940, που περιοριζόταν να ερμηνεύει την τέχνη ως αποκλειστικά κοινωνικό φαινόμενο –είναι διάσημη η διαμάχη του με τον μαρξιστή ιστορικό τέχνης Anthony Blunt γύρω από την Γκερνίκα του Πικάσο.

Η διανοητική αυτή πορεία έφερε τη σκέψη του Ρηντ πολύ κοντά στις απόψεις του φίλου του Τζορτζ Όργουελ, και πολλοί αντιμετωπίζουν τα δοκίμια του Ρηντ για τον αναρχισμό ως το πολιτικό ανάλογο της Φάρμας των ζώων ή του 1984. Έχοντας ζήσει την εποχή που ο ναζισμός και ο σταλινισμός εξουδετέρωναν κάθε αντίπαλη φωνή, όπως στην Ισπανία, ο Ρηντ, όπως και ο Όργουελ, αντιμετώπιζε με τρόμο κάθε ολοκληρωτική ιδεολογία.

Γραμμένα στην κομβική περίοδο γύρω από τον Β' Παγκόσμιο πόλεμο, τα δοκίμια που δημοσιεύονται στους παρόντες τόμους σημαδεύονται από την εποχή τους και τις αγωνίες της, τους προβληματισμούς για το προτάγμα της απελευθέρωσης του ανθρώπου και της τέχνης  από τον καπιταλισμό και τον κρατισμό που γεννούσαν διαρκώς ένα σύμπαν μαζικής εξόντωσης. Ανάμεσά τους, ξεχωρίζει το «σημειωματάριο» με ιδέες, κριτικές και παραθέματα που ο Ρηντ τηρούσε κατά την άμεση μεταπολεμική περίοδο 1946-1952. Πρόκειται για «αναρχικές» (δηλαδή χωρίς σχέδιο) καταγραφές, που όπως σημειώνει ο ίδιος «μπορούν να χρησιμεύσουν ως προσωρινά προλεγόμενα σε μια φιλοσοφία της ελευθερίας».

Γιώργος Χαρβαλιάς, Matrix, 1993, ντέξιον και μαξιλάρια, 130 x 80 εκ.