«Κοινό»-δοντας

ΤΗΣ ΒΕΡΑΣ ΠΑΥΛΟΥ

Με αφορμή τη βράβευση της τελευταίας ταινίας του Γιώργου Λάνθιμου, The Favourite, και τα πολλαπλά αντιφατικά σχόλια για το έργο του, γυρνώ στην πρώτη του ταινία: Κυνόδοντας.

Συχνά ακούγεται: τι ήθελε να πει ο ποιητής; Φράση που αντιστοιχεί σε μία κλειστή ανάγνωση, με βάση την οποία επιχειρούμε να βρούμε ένα μοναδικό νόημα του κειμένου, τη στιγμή που πίσω από τις γραμμές πάλλεται αυτό που δεν ξέρει κι ο ίδιος ο ποιητής ότι θέλει να πει… Σημαντική είναι η λειτουργία του έργου στον θεατή. O Κυνόδοντας επέδρασε καταλυτικά στο κοινό, που συνέρευσε στις αίθουσες και έφυγε είτε συγκλονισμένο, είτε αγανακτισμένο. Τι είναι αυτό που έχει επίπτωση στο κοινό και ξεπερνά ίσως και τον ίδιο το σκηνοθέτη;

Κάθε έργο υπόκειται σε μία ορισμένη απροσδιοριστία –χρησιμοποιώ τη γλώσσα της κβαντικής φυσικής, στην οποία χρειάζεται να εντρυφήσουμε–, όπως συμβαίνει με τις άγνωστες πλευρές του εαυτού μας. Το εσωστρεφές σύστημα, με τον ιδιάζοντα γλωσσικό κώδικα που επιβάλλει ο πατέρας και η μητέρα στην «οικογένεια» του Κυνόδοντα, στην γκροτέσκο του υπερβολή θα μπορούσε να αποτυπώνει δυνητικά οποιοδήποτε κλειστό αυτοαναφορικό σύστημα: οικογένεια, σχολείο, δουλειά, στρατός, κόμμα, κράτος. Οι αιμομικτικές, διαστροφικές σχέσεις που μπορούν να επικρατήσουν σε ένα τέτοιο σύστημα, έχουν ως μοναδική έκβαση το θάνατο. Ο πατέρας, πληρώνει μια κοπέλα για να «ανδρωθεί» ο γιος του, και όταν εκείνη τολμά να φέρει τον έξω κόσμο μέσα στο σπίτι, την «κόβει» για να βάλει στη θέση της ερωμένης του γιου την κόρη, σταγόνα στο ποτήρι η οποία κάνει να εκλυθεί και η αντίδραση στο νοσηρό περιβάλλον, με εξίσου νοσηρό, πλην καταλυτικό τρόπο.

Κανείς δε βγαίνει ζωντανός από ένα χώρο που αναπαράγει με θανατηφόρα ακρίβεια την αρχή της επανάληψης. Ειδικά όταν δεν κατέχει τον κώδικα συνομιλίας με το εκτός αυτού -στην ταινία η κόρη επιχειρεί να αποδράσει, μη γνωρίζοντας ότι το πορτ-μπαγκαζ δεν ανοίγει από μέσα- λεπτομέρεια που κάνει την τραγική διαφορά… Με αυτή την έννοια μπορεί τον κλειστό κώδικα να τον δίνει ο πατέρας, ή το κράτος, ο εργοδότης, ο κομματάρχης, ο δάσκαλος. Ο ενήλικας δίνει τα κριτήρια στην ασύμμετρη αυτή σχέση. Και αν τα παιδιά σήμερα κρατούν ομήρους τους ενήλικες, όπως γράφτηκε σε μία παλαιότερη κριτική της ταινίας, εκείνοι φέρουν, ίσως εν αγνοία τους, την ευθύνη, με την προσχώρηση στον καταναλωτισμό, την απουσία επαφής με τους νέους και συζήτησης των ορίων στα οποία όλοι υπόκεινται.

 Όπως και να δει κάποιος τη μεταφορά αυτή, ως παιδί, γονιός, πολίτης, άνδρας γυναίκα, είναι ένα κείμενο ανοικτό σε αναγνώσεις, που είτε ταύτισε τους θεατές είτε τους έκανε να νοιώσουν βαθιά αποστροφή για κάτι που ήταν ή θα μπορούσε να ήταν το βίωμά τους. Η λιτότητα στη σκηνοθεσία ενέτεινε το αποτέλεσμα. Ίσως αυτός ήταν ο λόγος που η ταινία καθήλωσε τους θεατές σε διάφορες χώρες. Υπάρχουν καθολικές δομές που αφορούν την ψυχή και τα βιώματα όλων. Η αφαιρετικότητα, οι κάθετες λήψεις, οι άδειοι χώροι, οι κοφτοί οξυδερκείς διάλογοι ωθούν στην ανάδυσή τους.

Ο ίδιος ο Λάνθιμος έδωσε κάποτε μια συνέντευξη που με έκανε να αναρωτηθώ: Είχε αίσθηση ο δημιουργός για το εύρος του έργου του; Μάλλον όχι. Αυτό είναι το μεγαλείο του ασυνειδήτου.

Κωστής Βελώνης, Dead Feathers Unfolded, 2017, ξύλο, τσιμέντο, ακρυλικό,
171 x 194 x 90 εκ., ευγενική παραχώρηση των Kalfayan Galleries