Η αλήθεια

Μαρτυρίες

ΤΟΥ ΚΩΣΤΑ ΒΟΥΛΓΑΡΗ

ΣΤ΄ Ο αντιγραφέας

Στον Πέτρο-Ιωσήφ Στανγκανέλλη

Αν το σκεφτεί κανείς, ο πραγματικός αυτουργός των κειμένων (τουλάχιστον μέχρι την εμφάνιση της τυπογραφίας), είναι ο αντιγραφέας· στην κυριολεξία, αυτός είναι που γράφει το κείμενο. Οι λέξεις που το συνθέτουν έχουν περάσει πρώτα από το φίλτρο και την εξέταση του μυαλού του, κι έχουν σωθεί χάρη στη ικανότητα του χεριού να μπορεί να ακολουθεί την εσωτερική υπαγόρευση.

Όμως ο στοχασμός για την αντιγραφή καταλήγει, υποχρεωτικά, στο πιο γενικό πρόβλημα του αποσπάσματος, της αποσπασματικότητας· είναι ο τρόπος με τον οποίο ένας άλλος, συνήθως μακρινός κόσμος φτάνει έως εμάς. Το διαπίστωσα κι εγώ, είτε «εκδίδοντας» (όπως χαρακτηρίζουν οι φιλόλογοι και οι ιστορικοί τις επιμελημένες και σχολιασμένες μεταγραφές) αρχαία ελληνικά κείμενα, είτε μεταφράζοντάς τα, κι ένα μέρος της εμπειρίας μου την αποτύπωσα στο βιβλίο μου «Εμείς και οι αρχαίοι».

Απόσπασμα είναι, προφανώς, ένα κομμάτι αρχαίας ποίησης (π.χ. της Σαπφούς ή κάποιου άλλου) για το οποίο ξοδεύουμε ποταμούς λέξεων, αυταπατώμενοι ότι εξηγούμε το ελάχιστο τμήμα ενός συνόλου που έγινε κομμάτια.

Απόσπασμα όμως είναι κι ένα "ολόκληρο" κείμενο, που ταξιδεύει στον χώρο όπου οι φιλόλογοι καμιά φορά αυταπατώνται ότι τον γεμίζουν, βάζοντας να συνομιλήσουν τα κείμενα μεταξύ τους, "πάνω" από μια ενδιάμεση και περιβάλλουσα πραγματικότητα, που κι αυτή όμως μας είναι γνωστή μόνο σ’ ένα μικρό βαθμό.

Είναι αποσπασματικός, τέλος, ο ίδιος ο ιστός ενός ολόκληρου κειμένου, επειδή η κάθε γλώσσα έχει τις σιωπές της. Σύμφωνα με την πετυχημένη διατύπωση του Ortega y Gasset: “Κάθε γλώσσα είναι μια διαφορετική εξίσωση ανάμεσα στην έκφραση και τις σιωπές».

Αλλά ας επιστρέψουμε στο σημείο εκκίνησης. Το αμέσως επόμενο βήμα είναι ότι, με την πλήρη ιδιοποίηση του κειμένου, γεννάται στον αντιγραφέα-αναγνώστη η ανάγκη να επέμβει. Πρόκειται για μια τυπική, και σχεδόν απαραίτητη αντίδραση, εκείνου που έχει εισέλθει στο κείμενο. Έτσι ο αντιγραφέας, ακριβώς επειδή αντέγραψε, γίνεται ενεργός πρωταγωνιστής του κειμένου. Γιατί είναι αυτός που περισσότερο απ’ όλους το κατάλαβε. Ο αντιγραφέας έγινε συν-γραφέας του κειμένου.

Αυτό θα μπορούσε να μας οδηγήσει να υποστηρίξουμε, ότι ο πλαστογράφος είναι ένας αντιγραφέας που έχασε τον εαυτό του, και αισθάνεται πια ως ο μοναδικός δημιουργός του κειμένου, γιατί το διάβασε τόσο βαθιά όσο κανένας (νομίζοντας πως το αντιγράφει).

Το τελευταίο βήμα αυτής της διαδικασίας έχει χαρακτήρα καθολικό, και το κάνει ο Κωνσταντίνος Σιμωνίδης. Ανακαλώντας, δικαιώνοντας αλλά και υπερβαίνοντας τις τεχνικές του παραχαράκτη και του κιβδηλοποιού, φτάνει τη δραστηριότητα της πλαστογραφίας στο απόγειό της, την αναγάγει σε υψηλή τέχνη, αναδεικνύοντας το κείμενο σε απόλυτο πρωταγωνιστή. Αποσβένει, όχι μόνο κάθε διάκριση μεταξύ συγγραφέα και αντιγραφέα, αλλά και κάθε σημασία του προσώπου που το χέρι του έγραψε.

Αλλά περί του Σιμωνίδη θα συνεχίσουμε την επόμενη Κυριακή.