Ισοτοπίες του έρωτα και της εξέγερσης

ΤΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΒΟΥΖΗ

Θεοδώρα Μαλάμου, «Lament», 2018, work in progress, κέντημα σε ύφασμα

ΕΛΕΝΟΣ ΧΑΒΑΤΖΑΣ, Στάχτη με φόντο κάποιον τροπικό, εκδόσεις Βακχικόν, σελ. 56

… πεθαίνουν άνθρωποι εκεί έξω, όχι αστεία // κι η θερμοκρασία μόλις / δυο βαθμούς πιο πάνω / μετά από τόσο αίμα // κι ύστερα, ξανά ίδιο κρύο. («Η εξαίρεση του φυσικού»)

Μεταξύ των σημαντικών μεταβολών οι οποίες έχουν επέλθει στον σύγχρονο κόσμο, συνυπολογίζεται, όπως παρατήρησε ο Marshall McLuhan, το γεγονός ότι, χάρη στην ψηφιακή εγγύτητα, καθιερώνονται διάφοροι τύποι της προφορικότητας. Παρακολουθώντας το προηγούμενο φαινόμενο, ο Έλενος Χαβάτζας διαμορφώνει ένα ύφος άμεσο, κοφτό, το οποίο διακρίνεται από μία ετεροβαρή ισορροπία ανάμεσα στην υπερισχύουσα νεανική κοινωνιόλεκτο και στην κοινόλεκτο των media. Στο συγκεκριμένο ύφος εντοπίζεται ένα πλέγμα συσχετισμών με την beat ποίηση και τη slam poetry, με ρεύματα δηλαδή τα οποία στηρίχθηκαν ή στηρίζονται επίσης στον προφορικό λόγο.

Σε κάποιον βαθμό ικανοποιείται εδώ ένα βασικό αίτημα: Nα περιγραφούν καταστάσεις και να εκδιπλωθούν διαθέσεις καθολικές. Από αυτή την άποψη, η Στάχτη με φόντο κάποιον τροπικό τοποθετείται στον αντίποδα όσων συλλογών παραγκωνίζουν συστηματικά την ανάγκη να προβληθούν στοιχεία που αφορούν όλους και εγγράφονται από τους λίγους που έχουν επιλέξει την ποιητική μαθητεία. Η ευρέως εφαρμοζόμενη πρακτική, κατά την οποία μια σύνθεση, ενώ περιορίζεται σε προσωπικές εμπειρίες, συνοδεύεται από τη διεκδίκηση μιας αυτόματης και εκ των υστέρων καθολίκευσης, οφείλει να πάψει να λειτουργεί ως πρόταγμα και εν τέλει ως άλλοθι που επιτρέπει τη ναρκισσευόμενη απομόνωση. Για σύνθημα θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί η αντίστροφη μέθοδος: η συλλογικότητα να συνιστά το πλαίσιο όπου συγκροτείται το ποιητικό υποκείμενο. Διαφορετικά διατυπωμένο: εφόσον ο ποιητής, ακόμη και όταν απευθύνεται εις εαυτόν, το πράττει μέσω του κοινού γλωσσικού κώδικα, ο οποίος δεν μπορεί να αποτυπώσει το ιδιαίτερο και το εξατομικευμένο, το πιο συνεπές είναι τα ποιήματα να αναπτύσσονται εξαρχής με την παραδοχή της κοινότητας και στο επίπεδο των εμπειριών.

Ο Έλενος Χαβάτζας δεν συμμορφώνεται, όπως σημειώνεται πιο πάνω, απολύτως με το πλαίσιο της συλλογικότητας, δεδομένης της αντιδιαστολής του ποιητικού υποκειμένου προς τα υπόλοιπα πρόσωπα, η οποία συναντάται με επαρκή κανονικότητα στις συνθέσεις. Στη συλλογή σκιαγραφείται μια στάση ζωής εν πολλοίς εφηβική, που αποβλέπει στις ονειρικές και ανεκμετάλλευτες πλευρές της πραγματικότητας και έρχεται διαρκώς και ματαίως σε σύγκρουση με τις συμβάσεις οι οποίες καθορίζουν τα άτομα. Στην εφηβικότητα καταλογίζονται δύο ακόμη τάσεις: η επιτηδευμένη χρήση της βωμολοχίας στα ποιήματα και ένας γενικότερος μανιερισμός, που προέρχεται κυρίως από τη rock στιχουργία.

Ο Algirdas Julien Greimas τονίζει τον ρόλο της ισοτοπίας, όρου ο οποίος αναφέρεται στο γεγονός ότι συγκεκριμένα στοιχεία του περιεχομένου επαναλαμβάνονται σε διαφορετικές παραλλαγές μέσα στο κείμενο, με συνέπεια αυτό να μετατρέπεται σε άθροισμα επιμέρους πλεονασμών. Στην ποίηση του Έλενου Χαβάτζα δεσπόζουν οι δύο ισοτοπίες που συνδέονται με τα στοιχεία του έρωτα και της εξέγερσης. Τόσο ο πρώτος όσο και η δεύτερη περιλαμβάνονται συχνά σε στίχους εξαιρετικά επιτυχημένους, όχι μόνο πρωτότυπους αλλά και ανοιχτούς στον σύγχρονο πραγματολογικό ορίζοντα. Έτσι οι συνθέσεις, παρόλο που παραπέμπουν στον «τροπικό του ονείρου», διέπονται από σπάνιο ρεαλισμό. Επιπλέον, το στοιχείο της εξέγερσης με τις πλεονάζουσες εκδοχές του δρομολογεί την οριστική στροφή προς τη συλλογικότητα.           

Ο Παναγιώτης Βούζης είναι ποιητής και δρ Φιλολογίας