Το παλιό και το νέο

ΤΟΥ ΓΙΑΝΝΗ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗ

ΓΙΑΝΝΗΣ ΣΚΑΡΑΓΚΑΣ, Λαχτάρα που περίσσεψε από χτες, μυθιστόρημα,  Εκδόσεις Κριτική, σελ. 512

Το τέλος του 19^ου αιώνα κι η αρχή του 20^ού είναι μια δύσκολη περίοδος για την Ελλάδα. Έχει προηγηθεί η χρεοκοπία επί Τρικούπη, το περίφημο «δυστυχώς επτωχεύσαμεν» που ειπώθηκε στους διαδρόμους της βουλής και ο Ελληνοτουρκικός πόλεμος του 1897, που τελείωσε με συντριπτική ήττα των Ελλήνων και υποχρέωσε το κράτος να αρχίσει ξανά να πληρώνει τα χρεόγραφα ενώ ταυτόχρονα ανέδειξε τις τεράστιες αδυναμίες των στρατιωτικών δομών αλλά και του ελληνικού κράτους γενικότερα. Άλλωστε το 1896 όταν πραγματοποιούνται οι Ολυμπιακοί αγώνες, ουσιαστικά δεν υπάρχει στρατός, αφού ο στρατός εκτελεί χρέη αστυνομίας. Οικονομική κρίση, φτώχεια, ιδιαίτερα στις επαρχίες, όπου αναφέρονται άνθρωποι που δεν έχουν δεύτερη αλλαξιά ρούχων, συνεχείς αλλαγές κυβερνήσεων. Συνθήκες που ανοίγουν τον δρόμο για το κίνημα στο Γουδί και την επικράτηση του Βενιζέλου αλλά και της μεγάλης ιδέας της επέκτασης των συνόρων και κατ’ επέκταση της επιθετικής-πολεμικής κατεύθυνσης της εξωτερικής πολιτικής.

Μιας πολιτικής στην πραγματικότητα ριζικά αντίθετης από εκείνη του Τρικούπη, ο οποίος επιδίωξε ανάπτυξη στα ήδη υπάρχοντα εδάφη, χωρίς να επιδιώκει επέκταση συνόρων. Συνθήκες που επίσης ανοίγουν τον δρόμο για την επέμβαση του στρατού στην πολιτική κι εξοικειώνουν το λαϊκό αίσθημα με την έννοια της στρατιωτικής δικτατορίας. Κι από την άλλη, υπάρχει ένα εντελώς διαφορετικό κέντρο Ελληνισμού, η Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, όπου, σε ειρηνικό περιβάλλον, αρκετά μακριά από αλυτρωτικές ιδέες, ο ελληνικός πληθυσμός αναπτύσσεται τόσο οικονομικά όσο και πολιτιστικά. Στην Αθήνα επίσης έχουμε πολλαπλές προοδευτικές φωνές που προκαλούν αναταράξεις στη συντηρητική πρωτεύουσα. Ο περίφημος Βλάσης Γαβριηλίδης, εκδότης της εφημερίδας «Ακρόπολις», αναθέτει στον Αλέξανδρο Πάλλη να μεταφράσει τα Ευαγγέλιο στη δημοτική. Η μετάφραση θα προκαλέσει επεισόδια με νεκρούς. Ταυτόχρονα οι πρώτες φεμινιστικές ιδέες αρχίζουν να εμφανίζονται με πρωτοπόρο την Καλλιρόη Παρρέν.

Αυτό το ιστορικό περιβάλλον κι αυτό το ιστορικό σημείο επιλέγει ο Γιάννης Σκαραγκάς, όχι τόσο με στόχο να συγγράψει ένα ιστορικό μυθιστόρημα, αλλά περισσότερο να αναπτύξει ένα έργο σχέσεων κι εκπλήξεων, κρυφών ιστοριών, μυστικών που αναδύονται αργά στην επιφάνεια. Το ιστορικό πλαίσιο είναι περισσότερο το φόντο ή η αφορμή της εξιστόρησης. Οι σχέσεις των ανθρώπων, η δύναμη των σχέσεων, το πάθος αλλά και η αδυναμία μιας εξισορροπημένης συσχέτισης και, κυρίως, οι λεπτές ισορροπίες ανάμεσα στο εγώ και τους άλλους φαίνεται να είναι τα θέματα που απασχολούν τον συγγραφέα περισσότερο. Ωστόσο το ιστορικό πλαίσιο αποκτά ιδιαίτερη σημασία, καθώς η πάλη ανάμεσα στο παλιό και στο νέο δεν θα μπορούσε να έχει ακριβέστερο πεδίο εστίασης από αυτό του τέλους του 19^ου αιώνα, όπου η σύγκρουση είναι έντονη κι απλωμένη σε πολλά επίπεδα. Παρ’ ότι το μυθιστόρημα είναι πολυπρόσωπο και οι σχέσεις των πρωταγωνιστών πολυεπίπεδες, ξεχωρίζει ως κεντρική ηρωίδα η Δανάη, η οποία μετακομίζει από την «προοδευτική» Αλεξάνδρεια στην «συντηρητική» Αθήνα για χάρη του αγαπημένου της. Το πρόσωπο της Δανάης εκφράζει και συμβολίζει όχι μόνο ένα κομμάτι του τότε πληθυσμού αλλά ένα κομμάτι του εκάστοτε πληθυσμού της κάθε εποχής που φιλοδοξεί να αλλάξει τα δεδομένα και να προχωρήσει ένα βήμα παραπέρα. Η προσπάθειά της να διατηρήσει την ατομικότητά της την οδηγεί, όπως κι άλλους ήρωες, σε έναν κυκεώνα μυστικών τα οποία όσο συντηρούνται τόσο γιγαντώνονται και αναταράσσουν και διαφοροποιούν τις σχέσεις και την πραγματικότητα.

Αλέξανδρος Λάιος, Μερικές σημειώσεις για την μέρα που πέρασε, 2014-2018,
εκτύπωση duratrans, μέταλλο, φωτεινό πάνελ, 65 x 70 x 10 εκ.