Το τελευταίο μυθιστόρημα

Στη μνήμη του Βλαντίμιρ Σαρόφ

ΤΗΣ ΕΥΓΕΝΙΑΣ ΚΡΙΤΣΕΦΣΚΑΓΙΑ

Μόλις ένα μήνα πριν, τον Ιούλιο του 2018, στα βιβλιοπωλεία της Ρωσίας διατέθηκε το καινούργιο, πολυαναμενώμενο μυθιστόρημα του σπουδαίου σύγχρονου Ρώσου συγγραφέα Βλαντίμιρ Σαρόφ, Η βασιλεία του Αγαμέμνονα, το οποίο έλαχε να γίνει το τελευταίο του μυθιστόρημα. Στις 17 Αυγούστου ο Βλαντίμιρ Σαροφ πέθανε, στα 66 του χρόνια, νικημένος από τον καρκίνο.

Στα ελληνικά γράμματα τον Βλαντίμιρ Σαρόφ τον παρουσίασαν για πρώτη φορά, και επανειλημμένα, οι «Αναγνώσεις»: τα τελευταία χρόνια έχουμε δημοσιεύσει αρκετό υλικό, μια συνέντευξη με τον συγγραφέα, αποσπάσματα από τα λογοτεχνικά έργα και τα δοκίμιά του. Ένα από αυτά, από το βιβλίο του Η σαγήνη της Επανάστασης προκάλεσε διαμετρικά αντίθετες αντιδράσεις, όπως άλλωστε όλα τα κείμενά του ανά τον κόσμο.

Ο Βλαντίμιρ Σαρόφ ήταν ιστορικός, και τα μυθιστορήματά του είναι αμιγώς ιστορικά: παραμένει αυστηρά πιστός στα γεγονότα-κλειδιά, μόνο που πολλά από αυτά είναι παντελώς άγνωστα στον περισσότερο κόσμο, ακόμα και σε εκείνους που θεωρούν τον εαυτό τους διαβασμένο και απόλυτα καταρτισμένο σ’ αυτή την «σαθρή» επιστήμη. Κάποιοι, που δεν άντεχαν το διάλογο μαζί του, τον χαρακτήριζαν ακόμα και ως «ιστορικό προβοκάτορα», αλλά, είπαμε, η ημιμάθεια είναι πολύ πιο επικίνδυνη και επιθετική από την αμάθεια...

Ήταν άνθρωπος χαμηλών τόνων, άνθρωπος άλλης εποχής, που έγραφε τα κείμενά του στο χέρι, μετρώντας το δωμάτιο με τα βήματά του, που δεν χειριζόταν τους υπολογιστές και την πληροφορία την αντλούσε από τα βιβλία και όχι από το Ίντερνετ. Έχει γράψει εννέα μυθιστορήματα, ένα από τα οποία, Επιστροφή στην Αίγυπτο, που βραβεύθηκε με Ρωσικό Μπούκερ το 2013, το ολοκλήρωσε στη Ρόδο.

Μία ακόμα φορά ήρθε στην Αθήνα το Νοέμβριο του 2016, προσκεκλημένος από το Ελληνο-αμερικανικό Εμπορικό Επιμελητήριο, να μιλήσει στο Συμπόσιο «Επενδύοντας στον Πολιτισμό». Η ομιλία του έκανε αίσθηση, ήταν απλή, ανθρώπινη, βαθιά στοχευμένη και στοχασμένη: μίλησε για τις επαρχιακές δημόσιες βιβλιοθήκες στη Ρωσία, για το ρόλο που παίζει το βιβλίο που διατίθεται δωρεάν, που προτείνεται αφιλοκερδώς και μοιράζεται με άλλους αναγνώστες. «Όπου τελειώνει πολιτισμός, σταματάει η ζωή», είπε, και ο πολιτισμός για εκείνον ήταν πάντα το βιβλίο.

Ο Βλαντίμιρ Σαρόφ πρόλαβε να δει το τελευταίο του μυθιστόρημα δημοσιευμένο: το έγραφε στο νοσοκομείο, και το τελείωσε όταν βγήκε, και εξ αυτού η οικογένειά του και οι φίλοι του πίστευαν ότι κατάφερε να νικήσει την ασθένεια.

«Το μυθιστόρημα Η βασιλεία του Αγαμέμνονα, το ολοκλήρωσα σε σχεδόν ακραίες για μένα συνθήκες, έγραφε ο Σαρόφ, προλογίζοντας την προδιμοσίευσή του στο περιοδικό «Ζνάμια» το Μάιο του 2018, «αλλά σήμερα θεωρώ ότι ήταν προς όφελός του. Η ένταση στη δική μου ζωή και η ένταση στις σελίδες του βιβλίου «συνομιλούν» μεταξύ τους, βρίσκουν εύκολα κοινή γλώσσα. Μ’ αυτή την πεποίθηση έγραφα το φινάλε του μυθιστορήματος κι έκανα τις διορθώσεις».

Στο κέντρο του καινούργιου μυθιστορήματος η ιστορία της οικογένειας του φιλόσοφου και μοναχού Νικολάι Ζεστκόφσκι, που ξετυλίγεται στον 20^ό αιώνα, φτάνει έως και το 2015 και εξελίσσεται σύμφωνα με τους νόμους της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας. Η Βασιλεία του Αγαμέμνονα σίγουρα θα προκαλέσει αναταραχή στους κύκλους των αναγνωστών, και, αν κρίνουμε από τις αντιδράσεις ενός μέρους των Ελλήνων αναγνωστών στη δημοσίευση αποσπάσματος από τη Σαγήνη της Επανάστασης στις «Αναγνώσεις» (τώρα στον τόμο: 1917. Η οκτωβριανή επανάσταση και η ρώσικη πρωτοπορία, εκδόσεις Βιβλιόραμα) είναι βέβαιο πως το νέο βιβλίο του Σαρόφ δεν απειλείται από αδιάφορη υποδοχή. Αλλά οι επικριτές του πρέπει να θυμούνται ότι ο Σαρόφ πάντα ξέρει τι λέει, πάντα χρησιμοποιεί αδιάσειστες πηγές...

Του άρεσε να κάνει περίπατο στο κέντρο της Αθήνας, κάτω από την Ακρόπολη. Κάποια στιγμή του είπα, ότι για να κατανοήσει κανείς τα βιβλία του, πρέπει να διαβάσει πολύ προσεκτικά την Βίβλο.

«Και τον Γκόγκολ, και τον Γκόγκολ», απάντησε ο Σαρόφ, που θεωρούσε τον Νικολάι Γκόγκολ μεγαλύτερο Ρώσο συγγραφέα και το σπουδαιότερο βιβλίο όλων των εποχών τις Νεκρές ψυχές του. Έλεγε, ότι ο πρώτος τόμος των Νεκρών ψυχών, έτσι, όπως τον ξέρουμε, ήταν η Κόλαση. Ο δεύτερος, τον οποίον έκαψε ο ίδιος ο Γκόγκολ – το Καθαρτήριο. Ο τρίτος τόμος θα ήταν ο Παράδεισος, και ο Σαρόφ θεωρούσε ότι «...όταν γραφτεί επιτέλους ο τρίτος τόμος, στη Ρωσία θα υπάρχει παράδεισος». Μήπως ήρθε η ώρα να ξαναδιαβάσουμε και τον Γκόγκολ; Γιατί όσο ο Γκόγκολ θα εκλαμβάνεται ως συγγραφέας μυστηρίου και φάρσας, και όσο θα πιστεύεται ότι ο Σαρόφ ήταν, στην καλύτερη των περιπτώσεων, ο συγγραφέας μιας εναλλακτικής ιστορίας και, στη χειρότερη, ο παραποιητής της, η Κόλαση και ο Παράδεισος θα μένουν έννοιες διφορούμενες, όσο και οι έννοιες του Καλού και του Κακού.

Ένας από τους πρώτους αποκρίθηκε στην είδηση του θανάτου του Βλαντίμιρ Σαρόφ ο συγγραφέας Γιεβγκένι Βοντολάζκιν: «Ένας συγγραφέας έχει πολλά προνόμια. Ένα από αυτά είναι ότι μπορεί να συνεχίζει να συνομιλεί με τον αναγνώστη και μετά το θάνατο. Ένας σπουδαίος συγγραφέας προβλέπει κάποιες ερωτήσεις από το μέλλον και δίνει τις απαντήσεις. Ο Σαρόφ ήταν υπεύθυνος άνθρωπος, και πιστεύω ότι προετοιμάστηκε για ένα τέτοιο ενδεχόμενο. Οι ερωτήσεις θ’ αργήσουν να εμφανιστούν, και οι απαντήσεις του είναι ήδη έτοιμες. Περιμένουν».

Η Ευγενία Κριτσέφσκαγια είναι κλασικός φιλόλογος