Τεστ πνευματικής κοπώσεως

ΤΗΣ ΕΥΘΥΜΙΑΣ ΓΙΩΣΑ 

Αικατερίνη  Γεγησιάν, Υπήρξα  θύμα της  δικής  μου  Ιστορίας, 2018

ALEJANDRO ZAMBRA, Τεστ δεξιοτήτων, μτφρ. Αχιλλέας Κυριακίδης, εκδόσεις Ίκαρος, σελ. 112

Έχουμε συνηθίσει να συζητάμε για την πρωτοτυπία ενός λογοτεχνικού έργου με όρους περιεχομένου (π.χ. θεματολογία) και σπανιότερα με όρους μορφολογίας. Ειδικά η εγχώρια λογοτεχνική «σοδειά» δεν φαίνεται να παρεκκλίνει από την πεπατημένη της παραδοσιακής φόρμας (ανεξαρτήτως είδους) με πιθανή εξαίρεση τα μικρής εκτάσεως διηγήματα που «κερδίζουν έδαφος» τα τελευταία χρόνια κάνοντάς μας, πλέον, ν’ αναγνωρίζουμε το «μικροδιήγημα» ως υποκατηγορία του κλασικού διηγήματος –αν όχι ως ξεχωριστή κατηγορία. Βέβαια, η ουσιαστική πρωτοτυπία του μικροδιηγήματος δεν είναι τόσο μορφολογικό όσο γλωσσικό ζήτημα, αλλά αυτό είναι από μόνο του ένα θέμα προς διερεύνηση. To Τεστ Δεξιοτήτων αποτελεί αναμφίβολα μια μορφολογική καινοτομία, η οποία δεν μπορεί ν’ αφήσει ανεπηρέαστο το περιεχόμενο. Ορμώμενος από το σύστημα εξετάσεων για την εισαγωγή στο πανεπιστήμιο που ίσχυε στη Χιλή από το 1967 μέχρι το 2002, ο Σάμπρα φτιάχνει ένα ιδιότυπο, σκανταλιάρικο λογοτεχνικό έργο που προτιμώ ν’ αφήσω ανένταχτο.

Το βιβλίο χωρίζεται σε πέντε κεφάλαια, τα οποία αποτελούν είδη κι εκφωνήσεις ασκήσεων. Λόγου χάρη, το πρώτο τιτλοφορείται «ΔΙΑΓΡΑΦΗ ΛΕΞΗΣ» και έχει την ακόλουθη περιγραφή: «Στις ασκήσεις 1 έως 24, επίλεξε τη λέξη που η έννοιά της δεν έχει σχέση ούτε με τη δοσμένη ούτε με τις υπόλοιπες λέξεις». Έτσι, στην άσκηση 3 δίνει τη λέξη «εκπαιδεύω» και τις επιλογές Α) διδάσκω, Β) δείχνω, Γ) εκγυμνάζω, Δ) υποτάσσω, Ε) προγραμματίζω, ενώ στην 22 τη λέξη «σιωπώ» και τις επιλογές Α) βουβαμάρα, Β) αφωνία, Γ) μυστικότητα, Δ) παράλειψη, Ε) δειλία. Ο αναγνώστης έρχεται αντιμέτωπος με μια ποικιλία συναισθηματικών αποχρώσεων και νοηματικών συνιστωσών γι’ αυτό και οδηγείται μάλλον αναπόφευκτα σε μια πνευματική συναρπαγή, ιδιαίτερα στα τρία πρώτα κεφάλαια. Μοιάζει σαν τον ταξιδιώτη που, χαμένος από την ομορφιά του τοπίου κι απ’ τις πολλές πληροφορίες που λαμβάνει, δεν ξέρει προς τα πού να πρωτοστρέψει τη φωτογραφική του μηχανή και τι να απαθανατίσει πρώτο.

Ο Σάμπρα δεν φοβάται να κάνει πολιτικά σχόλια, ν’ ασκήσει κριτική στην κοινωνικοπολιτική ιστορία και πραγματικότητα της Χιλής, ν’ απογυμνώσει τις ανθρώπινες σχέσεις αφήνοντας έκθετες τις προθέσεις των συμβαλλόμενων μερών, να ειρωνευτεί μετά λύπης για την πανεπιστημιακή μόρφωση. Παραθέτω, από το τρίτο κεφάλαιο με τίτλο «ΠΛΗΡΩΣΗ ΚΕΝΩΝ» και περιγραφή «Στις ασκήσεις 37 έως 54, επίλεξε τις φράσεις που κατά τη γνώμη σου συμπληρώνουν τα κενά», την άσκηση 41: «Οι φοιτητές πηγαίνουν στο πανεπιστήμιο για να _____, όχι για να _____.» με πιθανές απαντήσεις τις: Α) κοιμηθούν πεθάνουν Β) εφοδιαστούν στοχαστούν Γ) σπουδάσουν   διαμαρτυρηθούν Δ) κλάψουν γράψουν Ε) κουρευτούν κοκορευτούν.

Ο συγγραφέας γράφει με μια γλώσσα ρεαλιστική, ήτοι εν προκειμένω χωρίς την ψευδαίσθηση ενός εσαεί ευτυχισμένου τέλους, βλέποντας ξεκάθαρα την υποκρισία στην κοινωνική σφαίρα και δίχως την παραμικρή επιθυμία ωραιοποίησης των καταστάσεων. Ειδικά στο «ΚΕΙΜΕΝΟ 2» του πέμπτου κεφαλαίου, η περιγραφή του στο σύνολό της είναι τόσο ωμή –το λεξιλόγιο που χρησιμοποιεί συντελεί προς αυτή την κατεύθυνση– που ίσως σε ορισμένα σημεία να καταλήγει απωθητική. Ωστόσο, η ευθύτητα του λόγου του σε συνδυασμό με τη χρήση αρκετών σύγχρονων όρων δημιουργεί συχνά ένα κλίμα πικρής ειρωνείας. Παραδείγματος χάριν, στο «ΚΕΙΜΕΝΟ 3» του πέμπτου κεφαλαίου (το οποίο έχει τίτλο «ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ ΚΕΙΜΕΝΟΥ» και περιγραφή «Ακολουθούν τρία κείμενα, μαζί με ερωτήσεις ή προβλήματα βασισμένα στο περιεχόμενό τους. Από τις πέντε απαντήσεις που δίδονται σε κάθε άσκηση, επίλεξε αυτήν που θεωρείς πιο σωστή»), ένας πατέρας γράφει γράμμα απευθυνόμενος στο παιδί του και η ερώτηση 88 λέει: «Ποιο αρχείο του e-mail νομίζετε ότι είναι το καταλληλότερο για ένα τέτοιο κείμενο;». Όπως ενδεχομένως φαντάζεστε, οι πιθανές απαντήσεις είναι οι Α) Απεσταλμένα, Β) Διαγραμμένα, Γ) Εισερχόμενα, Δ) Spam, E) Μη απεσταλμένα. Για να καταλάβετε καλύτερα την εξοχότητα της λεπτής ειρωνείας του συγγραφέα, το συγκεκριμένο γράμμα προέρχεται από έναν χωρισμένο γονιό προς το γιο του, όπου φτάνει να παραδέχεται πως «Δε θέλαμε παιδί. Ο λόγος είναι ότι ήμαστε εμείς παιδιά» ή ότι «μιλούσαμε για σένα μόνο και μόνο για να πληγωνόμαστε μέσα από σένα» ή, ακόμη, στο αφοριστικό συμπέρασμα ότι «ζωή δεν είναι τίποτ’ άλλο απ’ το να γνωρίζεσαι με ανθρώπους που στην αρχή τούς αγαπάς και μετά τους σβήνεις».

Στους Διαλόγους άλλων δύο Λατινοαμερικανών συγγραφέων, του Μπόρχες και του Σάμπατο (Διάλογοι, μτφρ: Δήμητρα Παπαβασιλείου, Εκδόσεις Printa, 2010) ο δεύτερος «υποστηρίζει ότι η λογοτεχνία θα έπρεπε να διδάσκεται ανάποδα, ξεκινώντας δηλαδή από τους σύγχρονους συγγραφείς, που είναι πιο κοντά στη γλώσσα και στα προβλήματα των νέων και καταλήγοντας στους κλασικούς». Ο Σάμπρα είναι ένας σύγχρονος συγγραφέας, με μοντέρνο τρόπο έκφρασης, που ξέρει πώς να αναμειγνύει μεταξύ τους τα θέματα ώστε το αποτέλεσμα να προκαλεί ενδιαφέρον. Το Τεστ Δεξιοτήτων, μάλιστα, νομίζω πως ανήκει σ’ εκείνα τα βιβλία που θα πρότεινα σε κάποιον να διαβάσει αν γνώριζα ότι δεν είναι από τους φανατικούς αναγνώστες. Ο λόγος δεν είναι ότι πρόκειται για ένα απλοϊκό ανάγνωσμα, αλλά για ένα ανάγνωσμα χωρίς στεγανά που είναι «κοντά στη γλώσσα και στα προβλήματα των νέων». Και των λιγότερο νέων. Ακόμη κι αν οι σημερινοί νέοι (και λιγότερο νέοι) άλλα προβλήματα νομίζουν πως έχουν κι άλλα έχουν όντως. Ακόμη κι αν η γλώσσα τους είναι τόσο ρευστή όσο το παρόν κι ενδεχομένως το μέλλον τους.

Η Ευθυμία Γιώσα είναι συγγραφέας