Χοροθέατρο στη σύγχρονη ελληνική εκπαίδευση

Μια νέα επιτελεστική γραφή

Ο ΧΟΡΟΣ ΣΗΜΕΡΑ

Έργο του Κωνσταντίνου Κωτσή 

ΤΗΣ ΜΑΡΩΣ ΓΑΛΑΝΗ

Το χοροθέατρο μπορεί να εννοηθεί ως ακολουθία, η οποία αναπλάθει τους διαχρονικούς κώδικες των δύο τεχνών, χορού και θεάτρου, σε μια νέα χορογραφική, επιτελεστική γραφή. Αποτελεί προνομιακό πεδίο αναζητήσεων μέσα στη μεταμοντέρνα συνθήκη. Νέων τρόπων καλλιτεχνικής εµπειρίας που εξασφαλίζουν πρόσβαση στην πρωταρχική σχέση ανάμεσα στον άνθρωπο και τον κόσμο. Νέων σχέσεων της παραστασιακής τέχνης με την πραγματικότητα. Νέα αντίληψη του ιστορικού παρόντος.

Σημείο εκκίνησης, θα θεωρήσομε τη δουλειά της Pina Bausch. Παρουσιάζει παραστάσεις και ορίζει τα αφηγηματικά πλαίσια τα οποία επηρεάζουν ουσιαστικά τον τρόπο μας να διαβάζουμε το τι συμβαίνει. Η Bausch διαδραμάτισε τον πιο σημαντικό ρόλο στην καλλιτεχνική διαχείριση της περίπλοκης σχέσης μεταξύ του «εγώ» και του «εμείς». Συνέβαλε στη δημιουργία του χοροθεάτρου.

Κάθε ιστορική περίοδο την σχολιάζει η τέχνη της. Μέσα σε αυτήν την τέχνη καθρεφτίζεται, σχεδόν πάντα, ένα εκπαιδευτικό παρόν. Έχει ενδιαφέρον λοιπόν, να δει κανείς τι συμβαίνει με αυτήν την μορφή τέχνης του χοροθεάτρου στην σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα της εκπαίδευσης.

Η κρίση στην οποία βρίσκεται η ελληνική κοινωνία έχει θέσει σημαντικά ζητήματα υποχρεώσεων, δικαιωμάτων, ενδιαφέροντος, αλληλεγγύης και δημοκρατίας. Είναι κοινός τόπος η διαπίστωση: ότι αν δεν υπάρξει δημοκρατική παιδεία, δεν μπορεί να υπάρξει δημοκρατική κοινωνία: «Ακόμα κι αν υποθέσουμε ότι μια δημοκρατία τέλεια, ολοκληρωμένη μας πέφτει από τον ουρανό, είναι σίγουρο ότι δεν θα μπορέσει να επιζήσει περισσότερο από μερικά χρόνια, αν δεν δημιουργήσει τα άτομα που της αντιστοιχούν και που είναι, πρώτα και πάνω απ' όλα, ικανά να την κάνουν να λειτουργήσει και να την αναπαραγάγουν» Κ. Καστοριάδης 1991[1]

Για αντιμετωπίσομε την πραγματικότητα της κρίσης, είναι ανάγκη να επιλέξομε άλλους τρόπους να ζούμε, νέους τρόπους να σκεφτόμαστε και να μαθαίνουμε. Στις πιο δύσκολες καμπές της ιστορίας, η εκπαίδευση είναι που συμβάλλει στην κυριολεκτική, άμεση επαφή µε τον κόσμο. Στη διαμόρφωση δημοκρατικού, αλληλέγγυου, με ισχυρή αυτοαντίληψη, διαλεκτική ικανότητα και διάθεση για συνεργασία ατόμου, απαλλαγμένο από θρησκευτικές και πολιτισμικές προκαταλήψεις.

Για να επιτελέσοµε αυτήν την αναγκαία, άμεση, πρωτογενή επαφή µε τον κόσμο (αυτό το στοχαστικό αλλά και εμπειρικό γεγονός), ας ενεργοποιήσομε το προνομιακό εκείνο στοιχείο της ανθρώπινης φύσης που δεν είναι άλλο από το σώμα, το περιέχον γνώσεις και βιώματα-συναισθήματα (όλα είναι κίνηση: οι σκέψεις, το σώμα, η ύλη, το εφήμερο της ύπαρξης). Ας ενεργοποιήσομε την εκφραστική του δυνατότητα και συμπεριφορά, με στόχο να ερμηνεύσομε ή να αξιολογήσομε ή να αποτιμήσομε την τέχνη του χοροθεάτρου. Ωστόσο, μια απαισιόδοξη για το μέλλον διαπίστωση είναι, ότι η προσωπική και κοινωνική ταυτότητα των παιδιών και των εφήβων διαμορφώνεται μέσα από πολύωρα «ακίνητα» ταξίδια στο διαδίκτυο. Ο τρόπος αυτός αποκλείει την ενσώματη δράση και επικοινωνία και καταργεί αργά αλλά σταθερά το ενδιαφέρον και την αλληλεγγύη για τον άλλον.

Οι παραπάνω προσεγγίσεις προκαλούν και ενισχύουν την ιδέα για ανάπτυξη τρόπου εισαγωγής του χοροθεάτρου στο σχολείο και διαμορφώνουν ένα πεδίο επικοινωνίας μεταξύ καλλιτεχνών και εκπαιδευτικών. Με βάση τις τεχνικές του δημιουργικού χορού και του θεατρικού παιχνιδιού, συντίθενται, αναδημιουργούν και συναποτελούν την μέθοδο χοροθεάτρου για παιδιά και εφήβους. Τέχνες σωματικές και οι δύο, άρα και υποστηρικτικές της υποκειμενικότητας, της διυποκειμενικότητας και της αληθινής επικοινωνίας. «Έτσι όπως το σώμα μου (σαν το σύστημα όλων των σημείων που με κρατούν στον κόσμο), θεμελιώνει την ενότητα των αντικειμένων που αντιλαμβάνομαι, με το σώμα του άλλου, (το σώμα μου) αποσπάται από το να γίνει ένα με τα φαινόμενα, μου προσφέρει το έργο της αληθινής επικοινωνίας και απονέμει στα αντικείμενα μου τη νέα διάσταση της διϋποκειμενικότητας ή της υποκειμενικότητας.»[2] (Merleau-Ponty 2007).

Η γνώμη του άλλου, η διαφορετική θεώρηση του κόσμου, είναι το πιο σημαντικό κοινωνικό χαρακτηριστικό της τέχνης, και η τέχνη του χοροθεάτρου είναι μέσον έκφρασης, αισθητικής και κατεξοχήν συνεργατικής καλλιέργειας. Πρωταρχική επιδίωξη στο χοροθέατρο είναι η συνδημιουργία ενός πολιτιστικού προϊόντος, με σαφή, ακέραια ταυτότητα: καλλιτεχνικά γεγονότα με ποιοτικά χαρακτηριστικά, που τοποθετούν στον πυρήνα τον «ενσώματο» «κοινωνικό» άνθρωπο. Αντλούν από την ιδέα της συνύπαρξης και της συνεργασίας, σε συνθήκες κοινότητας, συναδελφικότητας, και διαμορφώνουν ένα ισχυρό σχολικό φυσικό, παιδαγωγικό-ανθρωπιστικό περιβάλλον στο σχολείο.

Στην Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας και στην Περιφέρεια Αττικής υλοποιείται εξαετές (2012- 2018) πρόγραμμα χοροθεάτρου στην υποχρεωτική εκπαίδευση, «DAS το χοροθέατρο στην εκπαίδευση: ο χορός ενώνει συγκρατεί παρηγορεί» από το Πανεπιστήμιο Πατρών, την DERIDAncetheatre Ensemble - Patras και το «Έκπληξη στο σχολείο» από το Καλλιτεχνικό Δίκτυο Παραστατικών Τεχνών: Κινητήρας - Αθήνα.

Με τη διενέργεια εργαστηρίων master classes, ανοιχτών συζητήσεων, διαλέξεων παραστάσεων μεταδίδεται η αγάπη, η δημιουργικότητα και η γνώση του χοροθεάτρου σε εκπαιδευτικούς, οι εκπαιδευτικοί την προσφέρουν στους μαθητές κι οι μαθητές διαχέουν το αποτέλεσμα της δράσης στην τοπική κοινωνία με παραστάσεις χοροθεάτρου. Οι παιδαγωγικές και καλλιτεχνικές προτάσεις των προγραμμάτων διεγείρουν και προκαλούν σε περαιτέρω πράξη και δράση για την εύρεση αυτού που θα δώσει νόημα. Η έμφαση, για το καλλιτεχνικό αποτέλεσμα των παραστάσεων, δίνεται στις συνέργειες, στη ανάγκη σύστασης ανάδειξης ευρύτερων κοινωνικών και διαπροσωπικών σχέσεων, με ιδιαίτερη την αξία των εναλλακτικών οπτικών που μπορούν να προκύψουν για κάθε θέμα. Η επιθυμία είναι να δοθεί χώρος στην αίσθηση του «αναπάντεχου» και του «βιωματικού» . Έτσι, ολόκαρδα κι ολόσωμα, αισιοδοξούμε για ένα μέλλον ποθητής συντροφικότητας (ή και καλής μοναξιάς επίσης) στο ελληνικό σχολείο.

Η Μάρω Γαλάνη είναι χορογράφος και διδάσκει στο Πανεπιστήμιο Πατρών

[1] Κ. Καστοριάδης 1991 «Η δημοκρατία ως διαδικασία και ως καθεστώς», σελ. 276 στον τόμο ‘Η άνοδος της ασημαντότητας’, εκδόσεις Ύψιλον, Αθήνα 1991.

[2] Edited by Ted Toadvine & Leonard Lawlor, 2007 «The Merleau-Ponty reader» Northwestern University Press Evanston, σελ.94