Οι «πέτρες» και η ιστορία τους

ΤΗΣ ΑΝΝΑΣ ΦΙΛΙΝΗ

Η παρατήρηση των μυστικών της φύσης μέσα σε πελάγη ή σε όρη, σε πόλεις ή στον έναστρο ουρανό μαγεύει κάθε φορά, όπως μαγεύει η ανακάλυψη της αρχιτεκτονικής που βρίσκεται στα φτερά μιας πεταλούδας ή μέσα στη δομή των παραλίων πετρωμάτων. Η αρχιτεκτονική διατηρεί αδιάρρηκτη τη σχέση με τη γεωμετρία κι η γεωμετρία, με διάφορους τρόπους, παρουσιάζεται παντού, σε όλες τις εκφράσεις του κόσμου, όσες τουλάχιστον γνωρίζουμε. Σπούδασα αρχιτεκτονική που συνεχίζει να βρίσκεται, μαζί με την ιστορία και τη γεωμετρία, ως ενεργός παράγοντας στη  σκέψη μου, γιατί  πέρα από επιστήμη και τέχνη, είναι ένα εργαλείο για να γνωρίσεις τον κόσμο. Η γεωμετρία στην αρχιτεκτονική των παραλίων πετρωμάτων παρουσιάζει πάντα καινούργια στοιχεία και ερευνώντας τα ανανεώνεται και η εικαστική μου γραφή.

Επιστρέφω ξανά και ξανά να ζωγραφίζω τη φύση, γιατί συνειδητοποιώ πως μπορώ να παίρνω δυνάμεις. Ταυτόχρονα, επιβεβαιώνεται πως, όταν  δουλεύεις ανοιχτά στο ύπαιθρο, η γραφή  τρέχει πιο ελεύθερη,  ξεδιπλώνεται «αυτόματη» πιο άμεσα, δίχως μεσολαβήσεις κι αναστολές  καθοδηγημένες από φόβους και αντιφάσεις. Παλεύεις  με τον εαυτό σου στο μυαλό και στο σώμα, με την επιτακτική ανάγκη να ανταποκριθείς στο χρόνο που τρέχει κάτω από τη λαχτάρα, τον άνεμο και την κάψα. Εξάλλου, αποδείχτηκε ότι η «αυτόματη γραφή» των υπερρεαλιστών μπορεί να μάχεται τις αναστολές όχι μόνο μέσα στα όνειρα της νύχτας, αλλά  και στη διάρκεια της μέρας, ότι μπορεί να ενώνεται και με την παρατήρηση και την εμπειρία, την γνώση της επιστήμης ή της τεχνολογίας. O Nίκολας Κάλας μέσα σε ύστερα δοκίμιά του υπονοεί την ανάγκη να ξεπεραστούν παλαιότερες υπερρεαλιστικές αγκυλώσεις στις τέχνες.

Παρά το ότι συνέχισα στη ζωγραφική να φτιάχνω εικόνες μέσα από την ιστορία και την ποίηση, παράλληλα δεν σταμάτησα να κάνω σχέδια των τόπων που έβλεπα στο ύπαιθρο, πάνω σε μπλοκ μικρών διαστάσεων. Όταν δεν χώραγε το χαρτί μου, ένωνα στη σειρά το ένα φύλλο δίπλα στο άλλο για να φτιάξω ένα ανάπτυγμα του Καστελόριζου, της Πάτμου ή του Γκραν Κανάλε στη Βενετία. Έχω κάνει μέσα σε τρεις δεκαετίες πολλά σχέδια, τα οποία είναι ταξιδιωτικά ημερολόγια.

Πριν τρία χρόνια άρχισα ξανά να δουλεύω στο ύπαιθρο με λάδια και αργότερα στο εργαστήριο χρησιμοποιώντας για πρώτη φορά μολύβια. Η προσοχή μου συγκεντρώθηκε στη μορφή των παράλιων βράχων, στα χρώματα των διαφορετικών πετρωμάτων, στα σχήματα, στις ραβδώσεις  που διαμορφώνουν στην επιφάνεια και στη συνέχεια διασταυρώνονται σε άλλα σημεία του φλοιού ή συνεχίζουν απρόσκοπτα τη χάραξή τους μέχρι το θαλάσσιο νερό και βυθίζονται. Αισθάνθηκα μερικές φορές σα να κάνω δουλειά φυσιοδίφη, καταγράφοντας την ανάμειξη των ορυκτών, την έκρηξη της μιας ύλης μέσα στην άλλη, το σταμάτημα ή τη λοξοδρόμηση σε διπλανή επιφάνεια, το παράλογο της κίνησης, αλλά και τη λογική κάθε νέας κατεύθυνσης. Έβλεπα τη φθορά που καταφέρνει η δύναμη του θαλάσσιου νερού  πάνω στο πέτρωμα, την επίδραση του αλατιού ανάλογα με το αν καταφέρνει να παραμένει μέσα στα κοιλώματα των βράχων δημιουργώντας  μικρές ή μεγαλύτερες αλυκές. Έβλεπα την αλλοίωση του φλοιού από το κτύπημα των ανέμων και από τις ριπές τους που σημειακά καταφέρνουν να διαμορφώνουν τρύπες βαθιές ή σταδιακά να απομακρύνουν ολόκληρα κομμάτια πετρωμάτων. Όλοι αυτοί οι παράγοντες διαμορφώνουν  πολύπλοκες και συχνά πανέμορφες κατασκευές μέσα στα χρόνια ή μέσα στους αιώνες. Η ίδια η φύση φτιάχνει αριστουργήματα.

Ο Θεόφραστος, μαθητής του Πλάτωνα και στη συνέχεια του Αριστοτέλη, έγραψε το έργο «Περί Λίθων» στο τέλος του 4^ου π.Χ. αιώνα, που είναι το πρώτο επιστημονικό κείμενο πάνω σε αυτό το αντικείμενο. Ο Roger Caillois ( 1913-1978 ), γάλλος κοινωνιολόγος και φιλόσοφος, που έγραψε  το περίφημο βιβλίο του «Η Γραφή των Λίθων» –στη Γαλλία δημοσιεύτηκε το 1970– συνέλεγε για πολλές δεκαετίες πέτρες από διάφορα μέρη του κόσμου, κυρίως αχάτες, χαλαζίες, πυρίτες. Στο βιβλίο του αυτό μιλάει για την «αυθόρμητη ομορφιά» και για «πίνακες ζωγραφικής της φύσης» που βρίσκονται μέσα στις πέτρες της συλλογής του. Ο Caillois προχωρά, γενικεύει την σκέψη του και βγάζει φιλοσοφικά συμπεράσματα: Οι πέτρες –σίγουρα όχι μόνον αυτές, αλλά και ρίζες, κοχύλια και φτερά, κάθε κώδικας και κατασκεύασμα της φύση – συμβάλλουν στην απόδοση της ιδέας των αναλογιών και των νόμων αυτής της συνολικής ομορφιάς που εμείς μπορούμε μόνον να εικάζουμε. Σε σύγκριση με αυτήν, η ανθρώπινη ομορφιά αντιπροσωπεύει μια της έκφραση ανάμεσα σε τόσες άλλες. Το 2013 παρουσιάστηκε σημαντικό κομμάτι της συλλογής του στη Μπιενάλε της Βενετίας.

Στην εποχή μας, παρά την πρόοδο της επιστήμης, οι άνθρωποι συνεχίζουμε να θεωρούμε πως αποτελούμε το κέντρο του κόσμου, κι όμως είμαστε ένα κομμάτι της φύσης. Όταν αυτή η πραγματικότητα διαφεύγει, χάνουμε το μέτρο της οντότητας και της σκέψης μας: οι τοίχοι που περιορίζουν τα βήματά μας και τη γνώση μας, παρουσιάζουν τους ανθρώπους είτε πολύ ψηλούς, κάνοντάς τους βίαιους και αλαζόνες, είτε πολύ μικρούς, κάνοντάς τους  ανήμπορους να ανακαλύψουν νέους ορίζοντες μέσα στα απλά αλλά και στα πολύπλοκα του σύμπαντος. Η Άρτε Πόβερα στην δεκαετία του ’70, ενεργός παράγοντας στην επαναστατικότητα των κινημάτων της εποχής, έφερε άμεσα την ποίηση της φύσης μέσα σε έργα τέχνης. Ο Γιάννης Κουνέλλης έβαλε μέσα στα έργα του πέτρες, σακιά με κάρβουνο, σπόρους, έδειξε πανέμορφες χρυσόμυγες.

Στους πίνακες και τα σχέδια των τελευταίων τριών χρόνων, ζωγραφίζω τους όγκους παραλίων πετρωμάτων του Αιγαίου. Δεν είναι όλα σπάνια πετρώματα, αναδύουν όμως άλλοτε με ηρεμία και άλλοτε με αγριότητα τη μουσική των βράχων του Αιγαίου, τόσο οικεία αλλά και τόσο μοναδική μέσα στους αιώνες.

[Απόσπασμα από κείμενο της Άννας Φιλίνη που περιέχεται στον κατάλογο της έκθεσής της, Ωδή παραλίων πετρωμάτων,  στην αίθουσα τέχνης Art Πρίσμα στον Πειραιά, Κουντουριώτου 187. Μέχρι 10/6]