Η έκθεση για τον Μανόλη Αναγνωστάκη

ΕΠΙΣΤΟΛΗ

Εμμανουήλ Μπιτσάκης, Αγία Πελαγία, 2011, ακρυλικό σε χαρτόνι, 15 x 21 εκ. 

Αγαπητές «Αναγνώσεις»,

Χθες (21 Μαρτίου) παρακινήθηκα να πάω να δω την έκθεση του Ιδρύματος της Βουλής, "Το θέμα είναι τώρα τι λες" για τη ζωή και το έργο του Μανόλη Αναγνωστάκη, από το συνοδευτικό γεγονός ότι θα γίνονταν δυο εισηγήσεις για το έργο του από τους Παντελή Μπουκάλα και Φραγκίσκη Αμπατζοπούλου (μάλλον λόγω της της εορταζόμενης Ημέρας της Ποίησης) καθώς και άλλη μια ομιλία από τον Μιχάλη Γρηγορίου για τον διάλογο της μουσικής με το ποιητικό έργο του Μ.Α.

Με εντυπωσίασε ευχάριστα, είναι αλήθεια, η κοσμοσυρροή της βραδιάς, σε σημείο που αρκετοί εξ ημών να παρακολουθήσουμε  όρθιοι τα συντελούμενα· αλλά, από την άλλη, με εντυπωσίασαν δυσάρεστα δύο τινά: ότι ο μέσος όρος  ηλικίας των προσερχομένων ήταν άνω των 60 και ότι μεταξύ των προσερχομένων μόνο με το κυάλι έβρισκες κάποιον της οικογένειας των γραμμάτων! 

Η ίδια η έκθεση (συνδυασμός τεκμηρίων από τη λογοτεχνική, την κοινωνική και την πολιτική ζωή του ποιητή, καθώς και μεγεθυμένων φωτογραφιών) δεν ήταν αδιάφορη, τουλάχιστον σε μια πρώτη ματιά. Σε μια δεύτερη όμως, και πιο προσεκτική, τα πράγματα αλλάζουν. Αναφέρομαι προπάντων στο 32 σελίδων συνοδευτικό έντυπο, το οποίο μοιραζόταν εκεί, στην έκθεση, και το οποίο, ατυχώς, δεν προσέχτηκε όσο έπρεπε, έτσι ώστε να εντοπίζονται μερικά εμφανή λάθη και ακυριολεξίες στις λεζάντες και στους υπομνηματισμούς των τεκμηρίων που παρουσιάζει. 

Αφού παρακάμψω την μάλλον υποκειμενικά ελαυνόμενη επιλογή των κριτικών σχολίων που παρατίθενται για τον Αναγνωστάκη, ας πω ότι πριν απ’ όλα με ενόχλησε η έλλειψη πολυσυλλεκτικότητας στην όλη τεκμηρίωση, κειμένων και φωτογραφιών. Λ.χ., ο Μ.Α. δεν έδωσε μία και μόνη συνέντευξη (αυτή στον Μισέλ Φάις, στην οποία και μόνο στηρίζεται το συνοδευτικό έντυπο) αλλά αρκετές, και νομίζω ότι η παράθεση αποσπασμάτων από κάποιες άλλες θα έδινε μια πιο ολοκληρωμένη εικόνα των κρίσιμων απόψεων του ποιητή. 

Στη συνέχεια επισημαίνω τέσσερα στοιχεία, σχετικά πάντα με το έντυπο της έκθεσης και μάλλον με την ίδια την έκθεση, θεωρώντας τα λίγο ως πολύ αυξημένης σημασίας:

1) Στη σελ. 15 υπάρχει φωτογραφική αναπαραγωγή "μιας από τις πρώτες [γαλλόφωνες] αναφορές στην ποίηση του Μ. Αναγνωστάκη σε έντυπο (1952)". Το σωστό θα ήταν βέβαια να πληροφορηθούμε λίγο περισσότερα από αυτά τα γενικόλογα και ασαφή γι’ αυτό το "έντυπο" και γι’ αυτή την αναφορά. Πρόκειται για την γαλλική ανθολογία του Γιάννη Κωσταντινίδη και του Μπερνάρ Μπουβιέ, Poetes Contemporains de Salonique, με πρόλογο του Σαμουέλ Μπω-Μπωβύ, που εκδόθηκε στη Γενεύη το 1962 − και όχι το 1952, όπως αναφέρει η λεζάντα! 

2) Στη σελ. 20 υπάρχει φωτογραφία του Μ.Α. με τον Γιώργο Σεφέρη, όταν ο τελευταίος τιμήθηκε το 1964 από το ΑΠΘ ως επίτιμος δρ από τη Φιλοσοφική Σχολή, και με την ευκαιρία επισκέφθηκε τη Μακεδονική Καλλιτεχνική Εταιρεία «Τέχνη». Στη φωτογραφία ο Μ.Α. συνομιλεί με τον Σεφέρη, ενώ ανάμεσά τους βρίσκεται η Ντόρα Τσάτσου-Συμεωνίδου, καθώς και μια κυρία του δ.σ. της «Τέχνης», όχι όμως εδώ η Νόρα Αναγνωστάκη που αναφέρεται παραταύτα ως παρούσα! 

3) Στη σελ. 21 προβάλλει το εξώφυλλο που ανακοινώνει την έκθεση κολλάζ των Μ.Α. και Κλείτου Κύρου που διοργανώθηκε από τη γκαλερί ΖΜ στη Θεσσαλονίκη, το 1972. Θα μπορούσε νομίζω να προστεθεί πληροφοριακά ότι η εμβληματική γκαλερί ΖΜ ανήκε στη Μίνα Ζάννα, σύζυγο του Παύλου Ζάννα.

4) Στη σελ. 21, επίσης, υπάρχει η εξής λεζάντα, κάτω από φωτογραφία της πρώτης σελίδας του κριτικού κειμένου του Βύρωνα Λεοντάρη " Η Ποίηση της Ήττας" (Επιθεώρηση Τέχνης, τχ. 106-107, 1963): «με αφορμή την έκδοση της νέας ποιητικής συλλογής Μαθητεία του Τίτου Πατρίκιου, ο [Βύρων] Λεοντάρης προτείνει αυτόν τον όρο [“ποίηση της ήττας”] για μια ομάδα ποιητών της πρώτης μεταπολεμικής γενιάς, συμπεριλαβανομένου του Μανόλη Αναγνωστάκη». Το σωστό όμως είναι ότι ο Λεοντάρης στήριξε πραγματολογικά το κείμενό του στη Μαθητεία του Πατρίκιου αλλά και στον Γυρισμό του αποσιωπημένου Θανάση Κωσταβάρα! 

Είναι περιττό να τονίσω ότι σε μια έκθεση, όπως αυτή του Μ.Α., όλα τα στοιχεία θα έπρεπε να είναι ευλαβικά φροντισμένα και ακριβή. Αυτός είναι και ο μοναδικός λόγος που με παρακίνησε για την παρούσα επιστολή μου.  

Φιλίως,

Αλέξης Ζήρας