Η μνήμη ως παρόν

ΤΗΣ ΤΟΝΙΑΣ ΤΣΙΤΣΟΒΙΤΣ

Κορνήλιος Γραμμένος, Κωπηλάτης, 2016, ξύλο, χρώμα , μαλλί, 90 x 95 x 77 εκ.

ΓΙΩΡΓΟΣ ΜΠΟΥΓΕΛΕΚΑΣ, Ο εγγονός της Άννας, εκδόσεις Κέδρος, σελ. 280

Δεν είναι το πρώτο μυθιστόρημα του Γιώργου Μπουγελέκα, καθώς μας έχει χαρίσει και άλλα εξαιρετικά βιβλία. Αυτό, όμως, είναι το καλύτερό του. Το διάβασα πραγματικά με μια ανάσα, μέσα σε μια μέρα. Είναι ένα βιβλίο που, όταν το αρχίσεις, δεν μπορείς να το αφήσεις από τα χέρια σου.

Δεν μπορείς να το αφήσεις, γιατί σου γεννά σκέψεις και στοχασμούς, η γραφή του είναι αριστοτεχνική και, σαν είδος, είναι πολλά πράγματα μαζί: ιστορικό, αλλά και κοινωνικό και πολιτικό μυθιστόρημα.

Κατόρθωσε να συμπυκνώσει μνήμες που στοιχειώνουν τις μεγαλύτερες γενιές (σαν τη δική μου) που προέρχονται από διαβάσματα, ακούσματα, αλλά και από την άμεση επαφή με εκείνους που έχουν ζήσει τα γεγονότα, που έχουν πονέσει και που αυτά τα γεγονότα έχουν αφήσει ανεξίτηλα σημάδια στην ψυχή τους.

Κατόρθωσε όμως και να μιλήσει στη νέα γενιά, μ’ έναν απλό και κατανοητό τρόπο, συνδέοντας το παλιό με το νέο, χωρίς εξεζητημένο και περισπούδαστο λόγο.

Αλλά το σπουδαιότερο είναι ότι ο συγγραφέας, με την καλοσύνη που τον διακρίνει, κατόρθωσε να αφηγηθεί τα σκληρά και απάνθρωπα περιστατικά της εποχής, βάζοντας πλάι τους την ανθρωπιά, τη φροντίδα για τον συνάνθρωπο, την αγάπη.

Γιατί στην ιστορία του υπάρχει η σκληρότητα, η αδιαφορία, η δειλία, η προδοσία, αλλά η μεγάλη πρωταγωνίστρια είναι η αγάπη. Η αγάπη των ανθρώπων που βοήθησαν με κίνδυνο της ζωής τους τη νεαρή εβραιοπούλα, η αγάπη της Άννας με το σύντροφό της μέσα στον όλεθρο της κατοχής και του εμφυλίου· υπάρχει η αγάπη της Άννας που τη δένει με την αντάρτισσα αδελφή της, αλλά, το κυριότερο, υπάρχει η αγάπη της Άννας για τον παραστρατημένο εγγονό της.

Είναι, λοιπόν, το βιβλίο αυτό, πάνω απ’ όλα, μια ιστορία αγάπης. Σε τελική ανάλυση μια ιστορία αγάπης για τον άνθρωπο, αυτής της αγάπης που διακρίνει το συγγραφέα.

Η ηρωίδα του, η Άννα, είναι μια μικρή εβραιοπούλα, μια μικρή υπηρέτρια, που σώζεται από τους εργοδότες της την εποχή των μεγάλων διωγμών των εβραίων στη ναζιστική κατοχή.

Είναι μοιραίο η μικρή προσωπική της ιστορία να συνδέεται με τη μεγάλη τραγική ιστορία του εβραϊκού στοιχείου τον καιρό εκείνο και, ειδικότερα, των εβραίων της Αθήνας, που δεν είχαν τα τεράστια ποσοστά αφανισμού που είχαν οι εβραίοι της Θεσσαλονίκης, χάρις στη διαφορετική συμπεριφορά του ραβίνου, που δεν έδωσε τα ονόματα των μελών της κοινότητας στις δυνάμεις κατοχής.

Μια ιστορία άγνωστη για τους πολλούς μέχρι σήμερα, που μας μιλάει και για τη διάσωση αρκετών εβραίων, χάρις στην καλοσύνη πολλών αθηναίων, αλλά και χάρις στο ΕΑΜ.

Μέσα από την αφήγηση του Γιώργου Μπουγελέκα βλέπουμε ζωντανά μπροστά μας τα δεινά του πολέμου, την πείνα, τους διωγμούς, τους θανάτους.

Όμως, δεν λείπουν κορυφαία γεγονότα της αντίστασης, οι μεγάλες διαδηλώσεις της Αθήνας, αλλά και οι προδομένες προσδοκίες της απελευθέρωσης και του εμφυλίου που ακολούθησε.

Η Άννα, όπως πολλοί άλλοι, μετά την απελευθέρωση, επέλεξε τη σιωπή. Αφιερώθηκε στην οικογένειά της, στο σύντροφο και στα παιδιά της, θάβοντας βαθιά μέσα στην ψυχή της τα γεγονότα που την πλήγωσαν.

Όμως, η επιστροφή αποτρόπαιων φαντασμάτων από το παρελθόν στο σήμερα και η εμπλοκή του αγαπημένου της εγγονού σε αυτά, την υποχρεώνει να τραβήξει το πέπλο της σιωπής, να ανασύρει τη θαμμένη της ιστορία και να υψώσει το ανάστημά της, για να σώσει τον εγγονό της από τα νύχια των τεράτων.

Μέσα λοιπόν από τη σχέση της Άννας με τον εγγονό της ο συγγραφέας επιδιώκει να διώξει τη λήθη από τα τραγικά γεγονότα που διατρέχουν μια ολόκληρη εποχή και να μας θυμίσει ότι, αν λησμονήσουμε, κινδυνεύουμε να δούμε το σκοτεινό παρελθόν να αναβιώνει. 

Σήμερα, παντού στην Ευρώπη, ο φασισμός γιγαντώνεται. Σε πολλές χώρες η επιστροφή σε θεωρίες που οδήγησαν στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο μοιάζει να είναι για κάποιους η απάντηση στη φτώχεια και στην κοινωνική ανασφάλεια.

«Ο Εγγονός της Άννας» είναι η πολύτιμη συμβολή του συγγραφέα στην ανάσχεση αυτού του φαινομένου. Είναι η ιστορική μνήμα που παραμένει ζωντανή και οδηγεί τους νεότερους έξω από τα επικίνδυνα μονοπάτια του σκοταδισμού και του ρατσισμού. Είναι το ανάχωμα στο κύμα της αναθεώρησης της ιστορίας που αμφισβητεί μέχρι και την ύπαρξη των κρεματορίων και του Ολοκαυτώματος. Είναι η αγάπη για τον άνθρωπο ενάντια στο μίσος. Είναι η ζωή ενάντια στο θάνατο.