Η μουσική μέθοδος του Σολωμού

Ένα σχόλιο

ΤΟΥ ΓΙΩΡΓΟΥ ΒΑΡΘΑΛΙΤΗ

Για τον μουσικόν χαρακτήρα του σολωμικού στίχου παρατηρούσε πολύ σοφά, στα προλεγόμενά του μιας έκδοσης του επτανήσιου λυρικού, ο Παλαμάς: “Ο Ψάλτης των Ελεύθερων Πολιορκημένων είναι ποιητής, γενικότερα και σημαντικότερα, ρομαντικός και μουσικός”. Μάλιστα ακριβώς χάρη στην αποσπασματική μορφή της σύνθεσης “η μουσική αυτή ψυχή τραβάει ως πέρα  ανεμπόδιστη και φανερώνεται με όλη της τη δύναμή”. Και στη συνέχεια κάνει ετούτη την οξυδερκέστατην παρατήρησι: “Και το γνώρισμα τούτο, έτσι αποκλειστικά καθώς δείχνεται, ντύνει τώρα με μιαν έξαφνη νεότητα την ποίηση του Σολωμού, ποίηση πενήντα κι εξήντα χρόνων, και την κάνει σύγκαιρη της μεγάλης αλλαγής που έγινε στις μέρες μας, και που ανθεί και που δεν είπε ακόμη τον τελευταίο λόγο, και που θέλει την Τέχνη προφήτισσα του μυστηρίου και του ονείρου και του ιδανισμού, και συνθέτει καθεμιά ξεχωριστή τέχνη σαν από κάποια ιδιαίτερα και πνευματικά και μουσικά χαρίσματα των άλλων αδερφάδων της”.  Ο Παλαμάς υπονοεί, βέβαια, τη συμβολική σχολή και την αισθητική του Μαλλαρμέ. Ο Σεφέρης, αρκετά αργότερα, είναι πιο σαφής και κατακυρώνει τη σοφή διαίσθηση του μεγάλου πρεσβύτη: “Είναι μια αξιοπρόσεχτη πονηριά της τύχης, η νέα ελληνική ποίηση να αρχίζει από αυτόν, που θα μπορούσε κανείς πολύ φυσιολογικότερα να τον φανταστεί σύγχρονο του Μαλλαρμέ παρά του Βύρωνος”.

Θα προσπαθήσω να φέρω ένα παράδειγμα αυτής της μουσικής μεθόδου. Το βρίσκω στον “Πειρασμό”. Παραθέτω:

Έστησ' ο Έρωτας χορό με τον ξανθόν Aπρίλη,
Kι' η φύσις ηύρε την καλή και τη γλυκιά της ώρα,
Kαι μες στη σκιά που φούντωσε και κλει δροσιές και μόσχους
Aνάκουστος κιλαϊδισμός και λιποθυμισμένος.
Nερά καθάρια και γλυκά, νερά χαριτωμένα,
Xύνονται μες στην άβυσσο τη μοσχοβολισμένη,
Kαι παίρνουνε το μόσχο της, κι' αφήνουν τη δροσιά τους,
Kι' ούλα στον ήλιο δείχνοντας τα πλούτια της πηγής τους,
Tρέχουν εδώ, τρέχουν εκεί, και κάνουν σαν αηδόνια.
Έξ' αναβρύζει κι' η ζωή, σ' γη, σ' ουρανό, σε κύμα.
Aλλά στης λίμνης το νερό, π' ακίνητό 'ναι κι άσπρο,
Aκίνητ' όπου κι' αν ιδής, και κάτασπρ' ώς τον πάτο,
Mε μικρόν ίσκιον άγνωρον έπαιξ' η πεταλούδα,
Που 'χ' ευωδίσει τς ύπνους της μέσα στον άγριο κρίνο.
Aλαφροΐσκιωτε καλέ, για πες απόψε τί 'δες·
Nύχτα γιομάτη θαύματα, νύχτα σπαρμένη μάγια!
Xωρίς ποσώς γης, ουρανός και θάλασσα να πνένε,
Oυδ' όσο κάν' η μέλισσα κοντά στο λουλουδάκι,
Γύρου σε κάτι ατάραχο π' ασπρίζει μες στη λίμνη,
Mονάχο ανακατώθηκε το στρογγυλό φεγγάρι,
Kι' όμορφη βγαίνει κορασιά ντυμένη με το φως του.

Οι δύο σκηνές (ή μέρη) που συναπαρτίζουν αυτό το απόσπασμα, η σκηνή της ημέρας, όπου κυριαρχεί    κίνησις και η σκηνή της νύχτας, όπου απλώνεται γαλήνη, μπορούν να περιγραφούν με καθαρά μουσικούς όρους: η πρώτη είναι ένα allegro vivace ή δεύτερη ένα υποβλητικό andante. Ας υπογραμμίσω πως εκείνα τα έργα, όπου η μουσικότητα είναι εσωτερικευμένη, δεν προσφέρονται για μελοποίηση αλλά για μεταγραφή σε αυτόνομο μουσικόν έργο, όπως έκανε ο Ντεμπυσύ με το Απομεσήμερον ενός Φαύνου.

Ο Γιώργος Βαρθαλίτης είναι φιλόλογος και ποιητής

Κώστας Τσώλης, Βλέμμα, 2010, ακρυλικό σε χαρτί, διάμετρος 183 εκ.