Πώς θυμόμαστε την Ελληνική Επανάσταση του 1821;

Ένα συνεργατικό ερευνητικό εγχείρημα σε ψηφιακό περιβάλλον

ΤΗΣ ΙΟΥΛΙΑΣ ΠΕΝΤΑΖΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΕΛΕΝΗΣ ΣΤΑΜΠΟΓΛΗ

Η επέτειος εορτασμού της Ελληνικής Επανάστασης του 1821 προσφέρει την ευκαιρία ενός αναστοχασμού πάνω σε επαναλαμβανόμενες πρακτικές όπως οι επετειακοί εορτασμοί και ακόμα περισσότερο την επιθυμία ανασημασιοδότησης των συμβάντων αυτών μέσα από τις επιταγές του παρόντος.

Συλλογιζόμενοι τον επετειακό εορτασμό ως την οργάνωση μιας εμπειρίας στην οποία συμμετέχουν, από διαφορετική θέση και με διαφορετικό τρόπο, συλλογικοί θεσμοί και συσσωματώσεις πολιτών, νέα ερωτήματα μπορούν να συγκροτήσουν μια νέα εμπειρία του επετειακού εορτασμού: Εάν ερμηνεύσουμε τον «εορτασμό» ως τελετουργική μνήμη ενός ιστορικού συμβάντος, μπορούμε να ανατροφοδοτήσουμε αυτήν την τελετουργική μνήμη διασυνδέοντάς την με την αρχική συνθήκη συγκρότησής της, δηλαδή την ιστορική έρευνα;

Κι ακόμα: Μεταφέροντας την εμπειρία του επετειακού εορτασμού στο πεδίο της ιστορικής έρευνας, μπορούμε να συγκροτήσουμε νέες ερευνητικές εμπειρίες για τους συλλογικούς θεσμούς και τις συσσωματώσεις πολιτών, μεταμορφώνοντας την αρχική εμπειρία του εορτασμού σε μια διαφορετική, ερευνητική, εμπειρία που θα προβληματοποιήσει ακριβώς την αρχική συνθήκη;

Οι προβληματισμοί αυτοί πηγάζουν από μια επιθυμία: την επιθυμία να ανοίξει το πεδίο της συμμετοχής στην έρευνα, συμπεριλαμβάνοντας όχι μόνο τους επαγγελματίες ερευνητές αλλά και τους πολίτες. Ένα τέτοιο αιτούμενο ανταποκρίνεται στη βιωμένη πλέον εμπειρία της ζωής και της εργασίας στην ψηφιακή συνθήκη, η οποία έχει ήδη συγκροτήσει νέες σημασίες για την έρευνα και τη συμμετοχή σε αυτήν.

Η ψηφιακή συνθήκη, μέσα στην οποία όλοι κατοικούμε, έχει παράξει διαφορετικές ερευνητικές λογικές, οι οποίες ορίζονται από τη διαρκή ροή της πληροφορίας και τη δημιουργία δικτύων πληροφορίας, καθώς και από την ενεργό συμμετοχή του ατόμου στην παραγωγή νοήματος, όχι μόνο μέσα από τη διαχείριση της πληροφορίας αλλά και μέσα από τη διαμόρφωσή της. Με τον τρόπο αυτό, υπερβαίνοντας τη διάκριση μεταξύ φυσικού και ψηφιακού κόσμου, η ψηφιακή συνθήκη αποτελεί προνομιακό πεδίο συνδημιουργίας και συνδιαμόρφωσης ερευνητικού περιεχομένου, καταδεικνύοντας την άρση των στεγανών μεταξύ διαφορετικών χώρων, όπως η ακαδημία και το σχολείο.

Η συνάντηση της ακαδημίας και του σχολείου, ή αλλιώς της τριτοβάθμιας, της πρωτοβάθμιας και της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, με στόχο την παραγωγή ιστορικού περιεχομένου για την Ελληνική Επανάσταση του 1821, αποτελεί ένα πειραματικό εγχείρημα που εντάσσεται ακριβώς στο πνεύμα της ψηφιακής συνθήκης. Την πρωτοβουλία για το εγχείρημα αυτό ανέλαβε το Κέντρο Έρευνας για τις Ανθρωπιστικές Επιστήμες (ΚΕΑΕ) μέσα από το ερευνητικό πρόγραμμα που συντονίζει, με θέμα «Η Ελληνική Επανάσταση του 1821: Ψηφιακό Αρχείο». Στόχος του ερευνητικού προγράμματος είναι η δημιουργία μιας ανοικτής ψηφιακής πλατφόρμας, όπου ο επισκέπτης θα μπορεί να εντοπίσει διαφορετικού τύπου υλικό για το 1821: αρχεία, έργα τέχνης, αντικείμενα, μουσική, βιβλία.

Ταυτόχρονα, η ψηφιακή αυτή πλατφόρμα, θα συμπληρώνεται από ψηφιακές αφηγήσεις ή αλλιώς εκθέματα, τα οποία θα αναδεικνύουν σύγχρονες ερευνητικές προσεγγίσεις για την Ελληνική Επανάσταση και θα τις διασυνδέουν με το τεκμηριωτικό υλικό που υπάρχει στην πλατφόρμα. Το ίδιο το πρόγραμμα αποτελεί ένα μεγάλο συνεργατικό εγχείρημα, στο οποίο συμμετέχουν πανεπιστήμια, ερευνητικά κέντρα, αρχεία, βιβλιοθήκες, μουσεία από την Ελλάδα και το εξωτερικό, προσφέροντας επαγγελματική διέξοδο αλλά και νέες δεξιότητες σε νέους ερευνητές.

Επεκτείνοντας τη συνεργατική του βάση, το πρόγραμμα οργάνωσε μια σχολική δράση τοπικής ιστορίας με τίτλο «Πώς θυμόμαστε την Ελληνική Επανάσταση του 1821;» Η δράση απευθύνεται σε δημοτικά σχολεία, γυμνάσια και λύκεια, τα οποία καλεί, δουλεύοντας σε ερευνητικές ομάδες, να εντοπίσουν στον τόπο τους υλικά τεκμήρια που σχετίζονται με την Ελληνική Επανάσταση του 1821: μνημεία και ηρώα, δρόμους, πλατείες, βιβλία, αντικείμενα τέχνης κ.ά. Στη συνέχεια, τους καλεί να δουλέψουν ερευνητικά, μελετώντας τα ίχνη που εντόπισαν, αναζητώντας τις διασυνδέσεις με την ιστορία του 1821 αλλά και την ιστορία του τόπου τους, φωτογραφίζοντας τα ευρήματά τους και συμπληρώνοντας σε ψηφιακό περιβάλλον ερευνητικά δελτία με όλα τα παραπάνω στοιχεία. Στη συνέχεια, τα δελτία που θα συγκεντρωθούν θα δημιουργήσουν τη βάση για την υλοποίηση ενός ανοικτού ψηφιακού εκθέματος, το οποίο θα αποτυπώνει τα ίχνη της μνήμης του 1821 στον ελληνικό χώρο, καθώς και τα σχολεία που συμμετείχαν στο εγχείρημα.

Η δράση αυτή σχεδιάστηκε με στόχο την ενθάρρυνση της έρευνας στο σχολικό περιβάλλον. Εδώ και πολλές δεκαετίες, μέλη της εκπαιδευτικής κοινότητας, αλλά και ευρύτερα άνθρωποι που εμπλέκονται με την εκπαίδευση στη χώρα μας, μιλούν για το πόσο σημαντικό είναι να αποκτήσουν οι μαθητές μας κριτική σκέψη. Ωστόσο φαίνεται πως ο προβληματισμός αυτός δεν έχει μπολιάσει τις εκπαιδευτικές πρακτικές. Η καθημερινή εμπειρία όλων μας επιβεβαιώνει πως ο κύριος μηχανισμός διαμόρφωσης ιστορικά σκεπτόμενων υποκειμένων, ενώ φαίνεται να επιζητεί την καλλιέργεια της κριτικής σκέψης, διαμορφώνει και διαιωνίζει δεδομένα σχήματα αναφορικά με το παρελθόν.

Οι πρόσφατες εξελίξεις σε «εθνικά θέματα» και η στάση της κοινής γνώμης σ’ αυτά αποδεικνύουν πόση ισχύ έχουν τα σχήματα που διδάσκεται κανείς στο σχολείο και πόσο περιορισμένη είναι η κριτική σκέψη. Έτσι, ο ιστορικός λόγος που εδραιώνεται στο σχολείο φτάνει στη δημόσια σφαίρα ως ενιαία αφήγηση μιας κοινά αποδεκτής ιστορικής αλήθειας. H ενεργός εξοικείωση μαθητών με το πρωτογενές υλικό της ιστορικής έρευνας και τα εργαλεία του ιστορικού έχουν στόχο να προβληματίσουν ως προς το πώς παράγεται η Ιστορία.

Το μεγάλο ενδιαφέρον για συμμετοχή στη συγκεκριμένη δράση, ήδη από τους πρώτους μήνες δημοσιοποίησής της, αποδεικνύει τις τεράστιες δυνατότητες συνεργασίας για την παραγωγή ερευνητικών έργων που γεφυρώνουν την απόσταση ανάμεσα σε διαφορετικές εκπαιδευτικές βαθμίδες, καθώς και τη μεγάλη προθυμία των εκπαιδευτικών να πειραματιστούν με εναλλακτικούς τρόπους διδασκαλίας που υπερβαίνουν τα όρια της σχολικής τάξης.

Τα δύο παράλληλα ερευνητικά προγράμματα, το ακαδημαϊκό και το σχολικό, αποτελούν μια εναλλακτική πρόταση έρευνας και δημιουργίας σε ψηφιακό περιβάλλον, η οποία αναδεικνύει τη δυναμική της συμμετοχικής εργασίας, καθώς και το ενδιαφέρον για την παραγωγή ανοικτού περιεχομένου, προσβάσιμου σε όλους, με στόχο τη διάχυση της επιστημονικής γνώσης. Αποτελεί επίσης μια πρόκληση για την ανάδειξη της δυναμικής, αφενός, των σχολείων να συμμετέχουν ενεργά σε ένα αμιγώς ερευνητικό εγχείρημα, αφετέρου, της ακαδημίας να συνεργάζεται ισότιμα και να συνδιαμορφώνει περιεχόμενο με νέους συνομιλητές.

Η Ιουλία Πεντάζου είναι ιστορικός και επιµελήτρια µουσειακών εκθέσεων

Η Ελένη Σταμπόγλη είναι ιστορικός και εκδότρια