Γενιά του ’30

Αστοί χωρίς αστική Τάξη, στην Ελλάδα του Μεσοπολέμου

ΤΟΥ ΑΛΚΗ ΡΗΓΟΥ

ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΠΑΠΑΡΗ, Ελληνικότητα & αστική διανόηση στον Μεσοπόλεμο. Το πολιτικό  πρόγραμμα των Π. Κανελλόπουλου, Ι. Θεοδωρακόπουλου και  Κ. Τσάτσου, εκδόσεις Ασίνη, σελ. 389

Αν αυτό που στην ελληνική ιστοριογραφία αλλά και στην τρέχουσα ορολογία έχει καταγραφεί ως «γενιά του ’30», σε επίπεδο λογοτεχνίας και ιδιαίτερα ποίησης και ζωγραφικής, δεν αποτελεί ένα ενιαίο συνεκτικό ιδεολογικό-πολιτικό πρόταγμα –πέρα βέβαια του ελληνοκεντρικού άξονα που διαπερνά το σύνολο των δημιουργών της γενιάς– αυτό δεν συμβαίνει με τους επιστημονικούς της εκφραστές, οι οποίοι συναποτελούν ένα αδιάσπαστο ενιαίο και επί παντός του επιστητού ιδεολογικό-πολιτικό όλον, με ταυτόσημες μεθοδολογικές πειθαρχίες και εμμονές ενός ιδεαλιστικού «αριστοκρατικού» αφηγήματος .

Τον λόγο των τριών κατ’ εξοχήν εκφραστών της «γενιάς του ’30»  σ’ αυτό το επίπεδο –Π. Κανελλόπουλο στην Κοινωνιολογία, Ι. Θεοδωρακόπουλου στη Φιλοσοφία και Κ. Τσάτσο στη φιλοσοφία του Δικαίου– αναδεικνύει με μια εντυπωσιακή πληρότητα, σχεδόν εξουθενωτική, στις όμως ενδιαφέρουσες ταυτόχρονα λεπτομέρειές της, στην παρούσα εργασία η Κατερίνα Πάπαρη. Εργασία η οποία αποτελεί επεξεργασμένη ανάπτυξη της αντίστοιχης διδακτορικής της διατριβής στο Ιστορικό και Αρχαιολογικό Τμήμα του Πανεπιστημίου Αθηνών. Δεν πρόκειται να σταθούμε κριτικά, ούτε καν περιγραφικά στο τεράστιο υλικό που καταθέτει η συγγραφέας, καρπό προφανώς πολύχρονης και πολύμοχθης εργασίας στις πυκνογραμμένες 389 σελίδες του βιβλίου. Η μόνη ίσως επιμέρους παρατήρηση που μπορούμε να καταθέσουμε είναι η άνιση χρήση της βιβλιογραφίας η οποία συμπληρώνει το όλο έργο. Όχι τόσο της γενικότερης για την περίοδο, που δεν εμπίπτει άλλωστε στο βασικό αντικείμενο της έρευνάς της, η οποία όμως θα επέτρεπε στον αναγνώστη να κατανοήσει, μέσα σε ποιο οικονομικό-κοινωνικό, πολιτιστικό και ιδεολογικό-πολιτικό περιβάλλον, αναπτύσσεται αυτός ο Λόγος. Αλλά για τη μη χρήση κάποιων κυρίως εξειδικευμένων βιβλιογραφικών αναφορών που αφορούν αυτό καθ’ αυτό το υλικό που καταθέτει. Χαρακτηριστική τέτοιου είδους παράλειψη αποτελεί η παντελείς αγνόηση της μόνης διδακτορικής διατριβής –στη γενική βιβλιογραφία ως έκδοση αναφέρεται βέβαια– που άπτεται της δουλειάς της, εκείνης του Κ. Σταμάτη για τον «ελληνικό νομικό ιδεαλισμός στο μεσοπόλεμο».

Πέρα πάντως τέτοιου είδους παρατηρήσεων, εκείνο που έντονα εντυπωσιάζει τον γνώστη της περιόδου, στον αντι-παραδοσιακό, απέραντα ιδεαλιστικό και προφανώς αντι-μαρξιστικό νεοχεγγελιανό Λόγο αυτό καθ’ αυτό, των τριών αστών διανοούμενων του «κύκλου της Χαϊδελβέργης», αποτελεί η παντελής έλλειψη σύνδεσης της ελληνικότητάς τους –σε αντίθεση με την υπόλοιπη «γενιά του ‘30»– με τους γενεσιουργούς λόγους που την γέννησαν, όπως και η μη ανακάλυψη κανενός είδους προπατορικών αναφορών στο νεοελληνικό γίγνεσθαι. Μοναδική εξαίρεση, σύμφωνα με τον Κανελλόπουλο προς αυτή την κατεύθυνση, είναι ο… Περικλής Γιαννόπουλος!

Ακόμη και η αρχαιολατρία τους έρχεται ως δάνειο των γερμανικών σπουδών τους. Είναι πρωτοφανές ότι στο έργο τους δεν υπάρχει ούτε νύξη για την Μικρασιατική Καταστροφή, το τέλος του συνεκτικού αστικού Πολιτικού Μύθου της Μεγάλης Ιδέας, τις επιπτώσεις έστω της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης στον νεοελληνικό κοινωνικό σχηματισμό, την υπεράσπιση των αξιακών προταγμάτων της Δημοκρατίας. Επίσης, έντονη είναι η επίθεση στην Γαλλική Επανάσταση που «το μόνο που προσέφερε ήταν ηθικό και πνευματικό χάος» (Π. Κανελλόπουλος) !

Πρόκειται για ένα λόγο «δείγμα των πιο σκληροπυρηνικών εκφραστών του συντηρητικού χώρου» (Πάπαρη, σελ. 31), εκτός τόπου και χρόνου, επιστημονικοφανών ιδεαλιστικών αναλύσεων βασισμένων σε στείρες μεταφορές και ελάχιστες επεξεργασίες των κυρίαρχων εκ Γερμανίας αντιλήψεων. Ένα Λόγο που αναζητά να γίνει «ηγεμονικός», ο οποίος όμως αγνοώντας το πραγματικό ενδογενές υπόβαθρο της πολλαπλής κρίσης του κοινωνικού μας σχηματισμού παραμένει τελικά μετέωρος, με μοναδικό υποδόριο συνεκτικό ιστό τον φόβο. Φόβος απέναντι στην μαρξιστική-κομμουνιστική κοινωνική επανάσταση, που στις αναλύσεις τους φαίνεται να επέρχεται παρ’ όλα τα αντίθετα δεδομένα της νεοελληνικής πραγματικότητες. Φόβος που οδηγεί σε ανίερες και άκριτες επιθέσεις, π.χ. στον Γληνό και τον Βάρναλη, «που μόλυναν την ιδέα του Δημοτικισμού», ακόμη και στον …Καβάφη, αυτόν «τον άρρωστο άνθρωπο και ασήμαντο ποιητή που ο συρμός μιας λογοτεχνικά ακαλλιέργητης κοινωνίας, θέλησε να αντιτάξει στην ποιητική παράδοση που ως σήμερα ζει στην φυλή μας» (Ι. Θεοδωρακόπουλος).

Μέσα σ’ αυτόν τον «φασιστικό ιδεαλισμό» (Δ. Γληνός) δεν αναπαράγουν απλά τα κυρίαρχα συντηρητικά ιδεολογήματα –τα οποία κατά τα άλλα μάχονται– αλλά εμποτισμένοι από την κυρίαρχη, στην Γερμανία της εποχής, θεωρία υπέρβασης της κρίσης του κοινοβουλευτισμού, της απαξίωσης της αστικής δημοκρατίας και υπεράσπισης των οικονομικών-κοινωνικών κεκτημένων από τον κινδύνου του κομμουνισμού, μέσω της ανάληψης της αρχής από έναν ισχυρό άνδρα, «ταξικό αποστάτη» κάθε κοινωνικής ένταξης και καταγωγής, οδήγησαν στην νομιμοποίηση Φασιστικών και Ναζιστικών πολιτευμάτων. Γεγονός που προφανώς χρησιμοποίησε ο Ιωάννης Μεταξάς και το ιδιότυπο δικτατορικό καθεστώς του !

Η εργασία της Πάπαρη μας δίνει την ευκαιρία να αναστοχαστούμε για το πού, ακόμη και μετέωρες ιδέες, δυνάμει μπορούν να οδηγήσουν. Αλλά κάτι τέτοιο προφανώς εκφεύγει του πλαισίου αυτού του κειμένου.

Santiago Sierra, The Hellenic peninsula devoured by pigs