23/4/17

Η ελληνική μεταπολίτευση στον ισπανικό Τύπο

(Ιούλιος-Δεκέμβριος 1974)

Έργο από την έκθεση του Νίκου Αρτέμη με τίτλο Joy D που πραγματοποιήθηκε στην Cheap Art


ΤΟΥ ΣΥΘΕΛΟΥ-ΙΣΙΔΩΡΟΥ ΜΠΑΛΙΟΥ

Άμα ορίσουμε την μετάβαση στη δημοκρατία σαν την διαδικασία συγκρότησης δημοκρατικών θεσμών μετά από ένα δικτατορικό καθεστώς (Gunther, Diamandouros και Puhle, 1995), τότε η ελληνική διαδικασία μετάβασης ολοκληρώθηκε το αργότερο το καλοκαίρι του 1975, με την έγκριση του νέου Συντάγματος.
Τα σημαντικότερα γεγονότα υπήρξαν η νομιμοποίηση του ΚΚΕ τον Σεπτέμβριο του 1974, οι εκλογές του Νοεμβρίου, το δημοψήφισμα για τη μορφή του πολιτεύματος τον επόμενο Δεκέμβριο και η έγκριση του νέου συνταγματικού κειμένου τον Ιούνιο του 1975.
Χωρίς αμφιβολία, η ελληνική μετάβαση υπήρξε πολύ πιο γρήγορη και λιγότερο σύνθετη από την αντίστοιχη ισπανική (Κορνέτης, 2015), που όταν ξεκίνησε τον Νοέμβριο του 1975 με τον θάνατο του Φράνκο, η μετάβαση στην Ελλάδα είχε ολοκληρωθεί. Από την μελέτη του ισπανικού Τύπου, από τον Ιούλιο μέχρι και τον Δεκέμβριο του 1974 (συνολικά εξετάστηκαν πέντε έντυπα, ABC, La Vanguardia Española, Pueblo, Cambio 16 και Triunfo), προκύπτει ότι, παρά το γεγονός ότι η πτώση του σαλαζαρικού καθεστώτος τον Απρίλιο του 1974 στην Πορτογαλία είχε απασχολήσει πολύ περισσότερο την Ισπανία, λόγω των κοινών χαρακτηριστικών μεταξύ των δύο καθεστώτων και της γειτνίασης τους, η ελληνική περίπτωση επίσης απασχόλησε τον ισπανικό Τύπο, δίνοντας την ευκαιρία για ένα κεκαλυμμένο σχολιασμό της ισπανικής πραγματικότητας, σε μία περίοδο που υπήρχε και ο φόβος της λογοκρισίας.
Βέβαια, η πτώση του καθεστώτος Ιωαννίδη ήταν κάτι που δεν είχε προβλεφθεί από την ισπανική κυβέρνηση: ο πρέσβης της Ισπανίας στην Αθήνα έγραφε στον ισπανό υπουργό Εξωτερικών, την άνοιξη πριν την πτώση της χούντας, ότι μόνο ένα πολιτικό ατύχημα θα την ανέτρεπε.

O José Vidal-Beneyto, ηγετική φυσιογνωμία της Junta Democrática de España, που ήταν οργάνωση κομμάτων υπέρ του εκδημοκρατισμού της Ισπανίας, δήλωσε από την Αθήνα που βρισκόταν την μέρα που πέθανε ο Φράνκο, ότι η ελληνική μετάβαση είχε καταρρίψει το επιχείρημα της ισπανικής κυβέρνησης, ότι εκδημοκρατισμός σημαίνει και χάος, όπως στην Πορτογαλία (Η Καθημερινή, 21/11/75), δίνοντας μία ενδιαφέρουσα διάσταση στην αλληλεπίδραση ανάμεσα σε Ελλάδα και Ισπανία.
Μάλιστα, ο Manuel Fraga, υπουργός κατά τον ύστερο φρανκισμό (tardofranquismo) και θεωρούμενος από τους πλέον κατάλληλους για την εκ των έσω μεταρρύθμιση της φρανκικής δικτατορίας, αποκαλούταν από μερίδα του ισπανικού Τύπου «Φραγαμανλής», σε παράφραση του Καραμανλής (Φυτιλή, 2016). Φυσικά, όλα τα Μέσα θεωρούσαν αδιαμφισβήτητο πρωταγωνιστή τον Κωνσταντίνο Καραμανλή και συνέδεαν τα αποτελέσματα τόσο των πρώτων μεταδικτατορικών εκλογών, όσο και του δημοψηφίσματος, με τις πολιτικές του επιδιώξεις. Για τον José María de Areilza, από τους πιθανότερους διαδόχους του Carlos Arias Navarro πριν τελικά τον διαδεχθεί ο Adolfo Suárez,  ο Καραμανλής εκπροσωπούσε την «εκπολιτισμένη δεξιά», που δεν χρειάζεται τα τανκς ως εγγυητή της εξουσίας της (La Vanguardia, 20/11/74), τον πολιτικό χώρο που ο ίδιος φιλοδοξούσε να εκπροσωπήσει στην χώρα του (Carr και Fusi, 1979).
Οι αρθρογράφοι των πέντε εντύπων διαφωνούσαν με τον ρόλο του βασιλιά Κωνσταντίνου στην μεταδιδακτορική Ελλάδα, με τον ανταποκριτή της ABC να τον θεωρεί απαραίτητο σαν στοιχείο ενότητας, περιγράφοντας την Ελλάδα σαν μία χώρα με ποικίλα πολιτισμικά και πολιτικά χαρακτηριστικά, περιγραφή όμως που θύμιζε πολύ περισσότερο την Ισπανία εκείνης της εποχής. Οι υπόλοιποι θεωρούσαν, λιγότερο ή περισσότερο, ακατάλληλη την μοναρχία, είτε επειδή ήταν διαχρονική πηγή αστάθειας (La Vanguardia), είτε λόγω του χαρακτήρα του Κωσταντίνου (Cambio 16) που δεν θα μπορούσε να συμβιβαστεί σε ένα δημοκρατικό πλαίσιο (Pueblo). Μοιράζονταν όμως μία κοινή καχυποψία σχετικά με τις επιδιώξεις του Κ. Καραμανλή, δηλαδή με την επιθυμία του να δημιουργήσει ένα προεδρικό σύστημα στο πρότυπο του γαλλικού, όπου ο ίδιος θα ήταν ένας πανίσχυρος πρόεδρος. Χαρακτηριστικά, η ανάλυση της Cambio 16, μία μέρα μετά το δημοψήφισμα, είχε τίτλο «Ένα στέμμα για τον Καραμανλή». Βέβαια, παρόλο που τα κόμματα της αντιπολίτευσης είχαν καταψηφίσει το σύνταγμα του 1975, στην πραγματικότητα, αν και αναγνωρίζονταν ορισμένες εξουσίες που θα επέτρεπαν στον εκάστοτε Πρόεδρο της Δημοκρατίας, μέχρι την αναθεώρηση του 1986, να επεμβαίνει στην πολιτική της κυβέρνησης, το νέο πολιτικό σύστημα δεν ήταν προεδρικό.  
Επιπλέον, το αριστερό έντυπο Triunfo, οι θέσεις του οποίου ήταν πολύ κοντά στην ελληνική αριστερά, εκτιμούσε ότι ο στρατός εξακολουθούσε να είναι υπολογίσιμος πολιτικός παράγοντας μεταπολιτευτικά, με τον Κ. Καραμανλή μάλιστα να έχει την στήριξη του στις επιδιώξεις του, ενώ η Cambio 16 επισήμανε ότι δύσκολα θα γινόταν δεκτό από τον στρατό μία ήττα Καραμανλή, κάτι που θυμίζει τη φράση του Μίκη Θεοδωράκη «Καραμανλής ή τανκς».
Βέβαια, παρά τις προσεκτικές κινήσεις της ελληνικής κυβέρνησης για τον έλεγχο του στρατεύματος (Σακελλαρόπουλος, 2013), ο στρατός σε καμία περίπτωση δεν είχε την επιρροή που θα είχε ο ισπανικός στρατός κατά την διαδικασία μετάβασης. Ακόμα, τα δύο αυτά έντυπα εκτιμούσαν ότι εάν η Ενωμένη Αριστερά και το ΠΑΣΟΚ συνεργαζόντουσαν στις πρώτες μεταδικτατορικές εκλογές, θα αποσπούσαν ένα αρκετά μεγάλο ποσοστό, εκτίμηση και του Ισπανού πρέσβη, που τοποθετούσε προεκλογικά το κόμμα του Ανδρέα Παπανδρέου στη δεύτερη θέση και περίπου στο 20%, εκτιμήσεις όμως που τα αποτελέσματα διέψευσαν.  
Ανακεφαλαιώνοντας, ο ισπανικός Τύπος έδειξε ένα αρκετά μεγάλο ενδιαφέρον για τις πολιτικές εξελίξεις στην Ελλάδα. Έτσι, οι αναλύσεις των ελληνικών εξελίξεων, μετά την πτώση της χούντας, έδωσαν αρκετές φορές την δυνατότητα για έναν έμμεσο σχολιασμό της ισπανικής πολιτικής πραγματικότητας, όπου εξάλλου, ήδη πριν από την πτώση της πορτογαλικής και ελληνικής δικτατορίας, είχε ξεκινήσει η συζήτηση για το τί θα συνέβαινε μετά τον θάνατο του Φράνκο (Casanova και Gil Andrés, 2012). Ωστόσο, παρά το γεγονός αυτό, η ελληνική εμπειρία δεν θα μπορούσε να αποτελέσει παράδειγμα για τον ισπανικό εκδημοκρατισμό, τόσο λόγω της επιρροής του στρατού, όσο και του βασιλιά Juan Carlos I στην μεταβατική διαδικασία.


Ο Σεθέλος-Ισίδωρος Μπάλιος είναι υποψήφιος διδάκτορας σύγχρονης Iστορίας στο Universidad Complutense de Madrid

Δεν υπάρχουν σχόλια: