ΤΟΥ
ΧΡΗΣΤΟΥ ΛΑΣΚΟΥ
LEE BILLINGS, Πέντε δισεκατομμύρια
χρόνια μοναξιά, Μετάφραση: Έφη
Καλλιφατίδη, εκδ. Ροπή, σελ. 388
“Ξέρω πολύ καλά πως αυτή τη
στιγμή μας ακούει ολόκληρο το Σύμπαν – και ότι κάθε λέξη που λέμε αντηχεί ως το
πιο μακρινό αστέρι”
Ζαν
Ζιροντού (Η τρελή του Σαγιό)
Τα λόγια της Ωρελί, της αλαφροΐσκιωτης θεατρικής ηρωίδας του
Ζιροντού, συντονίζονται με την ιδέα πως, στο Σύμπαν, υπάρχουν πολλοί να μας
ακούσουν. Με την ιδέα, δηλαδή, πως, όπως γράφει ο Λουκρήτιος, μεταφέροντας τη
σκέψη του Επίκουρου, «[θ]α πρέπει να δεχτούμε ότι υπάρχουν κι άλλοι κόσμοι, σε
άλλες περιοχές, και διαφορετικές φυλές ανθρώπων και είδη άγριων ζώων […] Μέσα
στο σύνολο των πραγμάτων, δεν υπάρχει τίποτε μοναδικό που να γεννιέται μοναδικό
και να μεγαλώνει μοναδικό και μόνο –αντίθετα, ανήκει σε μια τάξη, και υπάρχουν
άλλα πολλά του ίδιου είδους».
Επιπλέον, τα λόγια της, επικεντρώνοντας στη βεβαιότητα
της επικοινωνίας με «αυτούς» , που «μας
ακούνε», κινούνται στην πραγματική περιοχή, που διάνοιξαν κάποια θρυλικά
προγράμματα «επαφής», όπως αυτά του Ozma και της
SETI, από τα χρόνια της δεκαετίας του ’60, της, πολλά
υποσχόμενης τότε, Διαστημικής Εποχής –που μας τη γνωρίζει με ενδιαφέροντα τρόπο
η ταινία Hidden Figures (Αφανείς
ηρωίδες), η οποία παίζεται αυτές τις μέρες στις ελληνικές κινηματογραφικές
αίθουσες.
Εκείνη την περίοδο, λοιπόν, στήθηκαν τα πρώτα μεγάλα
προγράμματα αναζήτησης, νοήμονος κυρίως, ζωής στο Σύμπαν. Γι’ αυτό –επειδή,
δηλαδή, στόχευαν στην «επαφή» με τους νοήμονες «εκεί έξω»- στηρίχθηκαν σε
μεγάλο βαθμό στην ραδιοαστρονομική έρευνα, με σκοπό την αποκατάσταση
επικοινωνίας.
Το βιβλίο του Μπίλινγκς είναι μια εξαιρετική –και πολύ
πρόσφατη- εξιστόρηση αυτής της μεγάλης ανθρώπινης περιπέτειας με έμφαση στην,
ιδιαίτερα αναπτυσσόμενη τελευταία, έρευνα για εξωπλανήτες. Ένα από τα
πλεονεκτήματά του είναι πως παρουσιάζει, με τρόπο όσο είναι δυνατό προσιτό για
το μη ειδικό κοινό, και τις προϋποθέσεις αυτής της έρευνας. Δίνει μια
καθαρότατη έκθεση της εξέλιξης της Αστρονομίας, της Φυσικής, της Γεωλογίας και
της Βιολογίας, που σχετίζεται με το συγκεκριμένο ζήτημα. Παρουσιάζει γλαφυρά τα
επιχειρήματα τόσο αυτών –κυρίως βιολόγων- που αμφισβητούν την πιθανότητα
ύπαρξης εξωγήινης ζωής όσο και εκείνων –ιδίως φυσικών- που είναι πεπεισμένοι για το αντίθετο, πως το
Σύμπαν, δηλαδή, σφύζει από ζωή –και από νοήμονες οργανισμούς.
***
Πριν από λίγες μέρες, στις 22 Φεβρουαρίου 2017, η NASA, προέβη σε μια εκπληκτική ανακοίνωση: στον αστερισμό του
Υδροχόου, σε απόσταση περίπου 40 ετών φωτός, ανακαλύφτηκε ηλιακό σύστημα
αποτελούμενο από έναν αστέρα, τον Trappist-1,
και επτά, τουλάχιστον, πλανήτες να περιφέρονται γύρω του. Ο Trappist-1 ανήκει στον κοινότατο τύπο του ερυθρού νάνου, πολύ
μικρότερο σε διαστάσεις και μάζα από τον δικό μας Ήλιο και με θερμοκρασία
πυρήνα μόλις αρκετή, για να πραγματοποιείται η σύντηξη του υδρογόνου, για να
παράγεται, δηλαδή, ηλιακή ενέργεια. Επιπλέον, οι 7 πλανήτες είναι γαιώδεις,
«αδελφοί» της Γης θα μπορούσαμε να πούμε, από άποψη φυσικών χαρακτηριστικών.
Πρόκειται για βραχώδη –και όχι αεριώδη, όπως ο Δίας ή ο Κρόνος- σώματα, με
σύσταση, διαστάσεις και επιφανειακή θερμοκρασία παρόμοια με αυτήν της Γης, ενώ
είναι πολύ πιθανό πως οι κατά σειρά απόστασης από τον κεντρικό αστέρα τέταρτος,
πέμπτος και έκτος πλανήτης διαθέτουν νερό σε υγρή μορφή στην επιφάνειά τους. Οι
τρεις πρώτοι είναι πολύ κοντά στον Trappist-1, με
αποτέλεσμα να είναι πολύ θερμοί και το νερό τους να αδυνατεί να βρίσκεται σε
υγρή μορφή, ενώ ο έβδομος, για τον αντίθετο λόγο, μάλλον το έχει όλο σε
παγωμένη εκδοχή.
Εκτός από τις ομοιότητες, βέβαια, υπάρχουν και σαφείς διαφορές.
Πρώτα από όλα, περιφέρονται γύρω από έναν πολύ πιο αδύναμο, από όλες τις
ενδιαφέρουσες απόψεις, αστέρα σε σχέση με τον δικό μας. Πράγμα που έχει ως
συνέπεια πως, π.χ., ενώ το γήινο έτος αντιστοιχεί σε 365 δικές μας μέρες, οι
αδελφοί μας του Trappist-1 ολοκληρώνουν
την τροχιά τους σε χρόνους μεταξύ 1.5 και 13 ημερών. Που σημαίνει πως –μεταξύ
άλλων- και οι «εποχές» τους θα είναι πολύ διαφορετικές από τις δικές μας.
Θα μπορούσα να αναφερθώ σε πολλές και σημαντικές ακόμη
διαφορές. Είναι, ωστόσο, βέβαιο πως οι ομοιότητες είναι πολύ σημαντικότερες. Οι
πλανήτες του Trappist-1 και
ειδικά οι τρεις που διαθέτουν υγρό νερό –δηλαδή, ποτάμια, λίμνες, θάλασσες και
ωκεανούς- στην επιφάνειά τους, όντας στη Ζώνη της Χρυσομαλλούσας, για να
θυμηθούμε το σχετικό παραμύθι, έχουν όλες τις δυνατότητες να φιλοξενούν ζωή.
Πράγμα που ισχύει και για άλλες περιπτώσεις εξωπλανητών.
Όπως σε αυτόν που ανακαλύφτηκε, το 2010, να περιφέρεται γύρω από τον Gliese 581, επίσης ερυθρός νάνος, όπως ο Trappist-1, σε απόσταση 20 ετών φωτός, περίπου, δηλαδή τη μισή από
τον τελευταίο. Ο πλανήτης, λοιπόν, με το όνομα Gliese 581g – έκτος στη σειρά από τον
κεντρικό αστέρα, περιφερόμενος σε 37 γήινες ημέρες γύρω του, με μάζα 3-4 φορές
αυτή της Γης, βραχώδη σύσταση και σε απόσταση τέτοια που επιτρέπει τη ζωή, όπως
την ξέρουμε, οδήγησε τον αστρονόμο, που τον εντόπισε και τον ονόμασε, προς τιμή
της γυναίκας του, «Κόσμο της Ζαρμίνα», να δηλώσει σε μια συνέντευξη τύπου πως
οι πιθανότητες ζωής πάνω του είναι 100%.
Το πιο εντυπωσιακό, όμως, κατά τη γνώμη μου, είναι πως
εξωπλανήτης, μάζας ίσης με της Γης, βρέθηκε και στο πιο κοντινό σε μας αστρικό
σύστημα, σε απόσταση «μόλις» 4 ετών φωτός. Πράγματι, το 2012, ανακαλύφτηκε πως
γύρω από τον Άλφα του Κενταύρου περιφερόταν πλανήτης, ο Alpha Centauri Bb, ο οποίος, μ’ όλο που διέτρεχε μια πολύ αφιλόξενη τροχιά,
περιόδου μόλις 3 γήινων ημερών, αναγκαζόμενος να υφίσταται μια επιφανειακή
θερμοκρασία 700 περίπου βαθμών Κελσίου, άνοιγε εντελώς νέες προοπτικές στην
έρευνα για την εξωγήινη ζωή –ή, τουλάχιστον, για τις γεωλογικές και
αστρονομικές δυνατότητες εξωγήινης ζωής. Για δύο λόγους: πρώτον, αν τόσο κοντά
στη Γη υπάρχουν παρόμοιοι με αυτήν πλανήτες είναι πολύ πιθανό πως ο γαλαξίας
μας είναι γεμάτος από τέτοιους, μετρούμενους σε αριθμούς εκατοντάδων
δισεκατομμυρίων. Και, δεύτερον, δεδομένου πως ο Alpha Centauri Bb περιφέρεται γύρω από τον αρκετά όμοιο με τον Ήλιο αστέρα
Άλφα Κενταύρου Β, μέλος ενός τριπλού αστρικού συστήματος, μαζί με τον παρόμοιο
Άλφα Κενταύρου Α και τον πολύ μικρότερο αυτών κόκκινο νάνο Εγγύτατο (Proxima) του Κενταύρου φαίνεται πως η ύπαρξη γαιωδών πλανητών είναι
τόσο κοινή, ώστε εμφανίζονται ακόμη και γύρω από αστρικά συστήματα τόσο
σύνθετα, που οι μηχανικές μας γνώσεις μέχρι πρόσφατα μας ωθούσαν να το θεωρούμε
αδύνατο.
Αυτές οι ανακαλύψεις, λοιπόν, ανοίγουν πολύ ελπιδοφόρες νέες
δυνατότητες στη σχεδόν υπαρξιακή για την ανθρωπότητα επιστημονική αναζήτηση της
ζωής «εκεί έξω». Και, μάλιστα, σε μια περίοδο που η χρηματοδότηση των
παραδοσιακών σχετικών προγραμμάτων, ιδίως μετά από την κατάρρευση της ανταγωνίστριας
Σοβιετικής Ένωσης, είχε σχεδόν εκμηδενιστεί.
***
Ο Μπίλινγκς μας δίνει πλούσια στοιχεία προκειμένου να
σκεφτούμε και αυτή, την οικονομική, διάσταση του ζητήματος.
Λέγεται συχνά –και από προοδευτικούς και καλοπροαίρετους
ανθρώπους- πως είναι μεγάλη πολυτέλεια να δαπανούνται χρηματικά ποσά σε τέτοιες
έρευνες, «όταν τόσος κόσμος στον πλανήτη διαβιεί σε άθλιες συνθήκες». Νομίζω
πως πρόκειται για κολοσσιαίο σφάλμα. Πρώτον, ακόμη και στις εντατικότερες
φάσεις του διαστημικού προγράμματος, τα χρήματα που δαπανήθηκαν ήταν
απειροελάχιστο κλάσμα της ποσοστιαίας μονάδας του ΑΕΠ των χωρών που το
ανέλαβαν. Εκατοντάδες φορές μικρότερο από τις δαπάνες για διάφορα καταναλωτικά
μπιχλιμπίδια, που κατακλύζουν τις αγορές ιδιαίτερα στις τελευταίες
νεοφιλελεύθερες δεκαετίες. Αν, μάλιστα, συγκριθεί με τα τεράστια παράπλευρα
οφέλη που έφερε –στην εξέλιξη, π.χ., των επικοινωνιών, της μηχανικής και της
εφαρμοσμένης , των ηλεκτρονικών συσκευών, των εφαρμογών υγείας, αλλά και της
βασικής Φυσικής- τότε το κόστος του είναι πραγματικά μηδενικό.
Ο λόγος που, σε μεγάλο βαθμό, εγκαταλείφτηκαν πολλά από τα
προγράμματα, που ξεκίνησαν από τη δεκαετία του ’50 κι έπειτα ήταν πως το
κυρίαρχο στις κοινωνίες μας κεφάλαιο δεν χρηματοδοτεί δραστηριότητες χωρίς
άμεσο κέρδος για το ίδιο. Πολύ περισσότερο που, μετά το 1989, εξέλιπε και το
κίνητρο του ανταγωνισμού, με υψηλότατο συμβολικό φορτίο, απέναντι στους
σοβιετικούς, οι οποίοι για πολύ μεγάλο διάστημα προηγούταν τόσο, που τάιζαν
σκόνη τους προηγμένους του «ελεύθερου κόσμου».
Στην εκκίνηση της διαστημικής εποχής πολλοί ονειρεύονταν την
πιθανότατη, όπως φαίνονταν τότε, οικονομική εκμετάλλευση της Αφροδίτης. Η
εικόνα ήταν μιας πράσινης και εύφορης πλανητικής οντότητας, έτοιμης για
«αξιοποίηση», όντας τόσο κοντά τη Γη, σε μόλις δυόμιση λεπτά φωτός απόσταση. Η
αποκάλυψη, ήδη με τις σοβιετικές αποστολές Βενέρα της δεκαετίας του ’60, πως,
εντελώς αντίθετα, επρόκειτο για έναν κολασμένο κόσμο, με πίεση εκατό φορές μεγαλύτερη
από τη Γη και θερμοκρασία πολλών εκατοντάδων βαθμών έκανε το δυτικό ιδιωτικό
ενδιαφέρον να ατονήσει.
Από μια παράδοξη για το θέμα μας οπτική Πολιτικής
Οικονομίας, φαίνεται πως χωρίς οικονομικό κίνητρο είναι αδύνατο στο σημερινό
κόσμο να υπάρξει σοβαρή επανεκκίνηση του διαστημικού προγράμματος. Ο Μπίλινγκς επιμένει
πολύ σε αυτό το θέμα, όταν παρουσιάζει την επιχειρηματολογία πολλών επιστημόνων
του τομέα, οι οποίοι προσπαθούν να πείσουν για την χρηματοδότηση της έρευνάς
τους δείχνοντας τα οικονομικά οφέλη μιας τέτοιας «επένδυσης». Ένας από τους
πρωτοπόρους, ο Laughlin, έχει
αφιερώσει πολύ χρόνο για να δείξει πόσα τρισεκατομμύρια μπορεί να προσδοκάει
κάποιος που θα επενδύσει στην ανακάλυψη και εκμετάλλευση ενός εξωπλανήτη σαν τη
Γη σε κοντινή σχετικά απόσταση. Στο πλαίσιο αυτής της συζήτησης έχει
διαμορφωθεί ένα πραγματικό χρηματιστήριο αποτίμησης της «αξίας» των ουρανίων
σωμάτων, όπου, π.χ., η Γη αποκτά τιμή περίπου 3000 τρισεκατομμύρια δολάρια!.
Η απόλυτη καπιταλιστική τρέλα;
Εκατό χρόνια μετά τη Μεγάλη Ρωσική Επανάσταση έχουμε
σοβαρούς λόγους να υποστηρίζουμε πως, εντελώς αντίθετα με τα θρυλούμενα από
τους κέρβερους του νεοφιλελευθερισμού, ο καπιταλισμός αποτελεί καθαρό εμπόδιο
στην πρόοδο της ανθρωπότητας.
Το βιβλίο μας ωθεί να σκεφτούμε και γι’ αυτό.
 |
| Κορνήλιος Γραμμένος, Καρλομάγνος, 2014, ξύλο, αφρολέξ, μπρούντζος, μαλλί, σίδηρος, σχοινί, 282 x 70 x 55 εκ. |
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου