Μια ιστορία χωρίς ιστορία

ΤΟΥ ΓΙΑΝΝΗ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗ

Άποψη της έκθεσης, έργο του Αναστάση Στρατάκη

GARTH RISK HALLBERG, Πόλη στις φλόγες, μτφρ. Γιώργος Κυριαζής, εκδόσεις Κέδρος, σελ. 1040

Ένας από τους σπουδαιότερους επινοητές ευφάνταστων ιστοριών στην ιστορία της λογοτεχνίας, ο Ρ. Λ. Στήβενσον, είχε σκεφτεί, όπως αναφέρει ο Μπόρχες, τη δυνατότητα να γραφτεί ένα μυθιστόρημα το οποίο να μην έχει καθόλου ιστορία. Την πρόκληση που δεν αποτόλμησε ο Στήβενσον και με συγκαλυμμένη απέχθεια επανέφερε ο Μπόρχες, ο οποίος ενίοτε επιθετικά αντιμετώπιζε όχι μόνο τις σύγχρονες μυθιστορηματικές τάσεις, αλλά και το Ευρωπαϊκό μυθιστόρημα γενικά, («γιατί», αναρωτιέται, «να γράφουμε εκατοντάδες σελίδες για κάτι που μπορεί να ειπωθεί σε λίγες γραμμές»;) υλοποίησε ο γεννηθείς το 1978 Αμερικάνος. Χωρίς κανένα σχεδόν έργο στην έως τώρα καριέρα του, κέρδισε διεθνή αναγνώριση με ένα μυθιστόρημα 1.000 σελίδων στο οποίο δεν υπάρχει σχεδόν καμία ιστορία.

Βέβαια η Αγγλόφωνη λογοτεχνία έχει μακρά παράδοση στην μυθιστορία του ασήμαντου.  Ο Saul Bellow καθιερώθηκε με την υποβόσκουσα κωμική εμμονή στην λεπτομέρεια της καθημερινότητας κι εξ αυτού έλαβε βραβείο Νόμπελ. Ο ακόμη κωμικότερος Τζον Ίρβιγκ μεγαλούργησε σε αυτό το είδος της λογοτεχνίας κι ο Τζέφρι Ευγενίδης  και ο Φράζεν και, φυσικά, η ιερή αγελάδα του αμερικάνικου μεταμοντερνισμού, ο Τόμας Πίντσον. Όμως στον πυρήνα όλων αυτών, υπάρχει μια βασική ιστορία ή, στην περίπτωση του Πίντσον και του σπουδαιότερου έργου του Against the day, πολλές ιστορίες, κάτι σαν τις 1000 και 1 νύχτες. Στο «Πόλη στις φλόγες», o συγγραφέας συστηματικά αποδομεί το βασικό σχήμα της αμερικάνικης αφηγηματολογίας, αρχή – κρίσιμο σημείο – σύγκρουση – ανατροπή – τέλος και στην πραγματικότητα η αφήγησή του δεν έχει κανένα από αυτά τα απαραίτητα στοιχεία. Ακόμα και ο φόνος δεν αποκτάει ειδικό βάρος κι επί της ουσίας δεν επιλύεται. Μοιάζει να εισέρχεται στο βιβλίο μόνο και μόνο για να αποδομηθεί ακόμα κι η κλασσική αμερικάνικη αστυνομική τραγωδία.

Το μυθιστόρημα έγινε παγκόσμια επιτυχία έπειτα από τις διασπαρθείσες φήμες, ότι ο συγγραφέας έλαβε ως προκαταβολή 2 εκατομμύρια δολάρια για τα δικαιώματα του έργου. Εάν σκεφθούμε λογικά, είναι μάλλον αδύνατον να συνέβη κάτι τέτοιο. Ο Dan Brown έλαβε 3 εκατομμύρια για τα κινηματογραφικά δικαιώματα του Κώδικα Ντα Βίντσι, όταν είχε ήδη γίνει best seller στις περισσότερες γλώσσες του κόσμου. Πώς είναι δυνατόν να δώσει εκδοτικός οίκος 2 εκατομμύρια σε πρωτοεμφανιζόμενο; Προφανώς πρόκειται για διαφημιστικό τρικ. Το οποίο είχε απόλυτη επιτυχία. Χωρίς αυτό, κανένας δεν θα ασχολιόταν με αυτό το σύγχρονο μεταμοντέρνο μυθιστόρημα που επέτυχε κάτι δύσκολο και ίσως μάταιο: να γράψει μια ιστορία χωρίς ιστορία.

Με άξονα λοιπόν το περίφημο black out της Νέας Υόρκης, με το οποίο κανείς δεν γνωρίζει για πόσον καιρό θα μας ταλαιπωρούν ακόμη οι αμερικάνοι συγγραφείς, καθώς αρίφνητος ο αριθμός των μυθιστορημάτων που έχουν στηθεί με αυτό το μοτίβο, ο συγγραφέας αναπτύσσει τους ήρωές του, γύρω από τους οποίους οικοδομείται μια «ασήμαντη» καθημερινότητα. Ένας αστυνομικός, ένας ομοφυλόφιλος, ένα τυπικό αμερικάνικο ζεύγος με δύο παιδιά που ο σύζυγος διατηρεί εξωσυζυγική σχέση, η νεαρή με την οποία ο σύζυγος διατηρεί την σχέση και διάφορα άλλα πρόσωπα συνυπάρχουν, συνομιλούν, παρουσιάζουν τις ζωές τους και «Αυτό είναι όλο», σύμφωνα με τον τίτλο του θαυμάσιου μυθιστορήματος του προσφάτως θανόντος υπέργηρου James Salter. Αυτή είναι η ζωή. Αν θυμηθούμε τη φράση του Χίτσκοκ «μια καλή ταινία είναι σαν τη ζωή χωρίς τα βαρετά μέρη», το μυθιστόρημα του Hallberg είναι μια ταινία μαζί με τα βαρετά μέρη. Το βιβλίο δομείται σε επί μέρους κεφάλαια που εκτείνονται χρονικά σε ένα ή πολλά χρόνια ή άγνωστο χρονικό διάστημα και περιγράφουν το παρελθόν και το παρόν των πρωταγωνιστών.

Ε, και λοιπόν; Ωραία, ο νεαρός συγγραφέας έγινε παγκοσμίως γνωστός χάρη σε ένα διαφημιστικό τρικ κι αλλιώς δεν υπήρχε περίπτωση να ασχοληθούμε με ένα τέτοιο πόνημα. Όμως, εν κατακλείδι, το μυθιστόρημα αξίζει; Είναι καλό; Η πρώτη και πιο εύλογη απάντηση είναι «όχι». Όπως γράφει και το ίδιο το βιβλίο (σελ. 974) «Πώς είναι δυνατόν ένα βιβλίο να είναι μεγάλο σαν την ζωή; Ένα τέτοιο βιβλίο θα πρέπει να αφιερώνει 30 σελίδες για κάθε ώρα … ή 24 εκατομμύρια (σελίδες) στη μέση διάρκεια μιας ανθρώπινης ζωής». Η αφαίρεση είναι το βασικότερο συστατικό της τέχνης και χωρίς αυτήν η τέχνη, όπως την γνωρίζουμε, δεν μπορεί να υπάρξει. Αν δεν είχε περιβληθεί με την αχλή του μύθου, το «πόλη στις φλόγες» θα είχε βρεθεί από τις πρώτες σελίδες στα αζήτητα.

Όμως εμένα μου φάνηκε ενδιαφέρον το εγχείρημα του Hallberg, το οποίο, εάν είχε γίνει από έλληνα συγγραφέα, όχι μόνο θα ήταν καταδικασμένο σε αποτυχία, αλλά μάλλον δεν θα είχε καν εκδοθεί. Μου φάνηκε ενδιαφέρον ένα μυθιστόρημα που πηγαίνει «κόντρα» σε όλες τις παραδόσεις και τους κανόνες της αφηγηματικής τέχνης και στις απαιτήσεις της αγοράς. Όχι πως είναι η πρώτη φορά που επιχειρείται και σίγουρα ο συγγραφέας πατάει σε ισχυρά θεμέλια.  Όμως είναι από τις λίγες φορές που γίνεται τόσο απροσχημάτιστα κι απόλυτα. Στα θετικά του βιβλίου, η μετάφραση του «Πιντσονικού» Γιώργου Κυριαζή, ο οποίος αποδίδει το σταθερό επί 1024 σελίδες ύφος του συγγραφέα.

Ο Γιάννης Παπαγιάννης είναι πεζογράφος