Η «σκοτεινή Γαλλία» του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου

ΤΟΥ ΓΙΩΡΓΟΥ ΒΕΗ

PIERRE ASSOULINE, Ένας πύργος στη Γερμανία. Ζιγκμαρίνγκεν, μετάφραση Μαρίζα Ντεκάστρο, Εκδόσεις Πόλις, σελ. 316

 Οι επιφανέστεροι των γερμανόφιλων Γάλλων, όπως είναι φέρ’ ειπείν ο ήρωας του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου στρατάρχης Φιλίπ Πετέν και ο πρωθυπουργός της κυβέρνησης του Βισύ Πιερ Λαβάλ· άλλοι επώνυμοι συνεργάτες των ναζί, αλλά και άσημοι δωσίλογοι, τυχάρπαστοι υπουργοί, ευκαιριακοί πολιτοφύλακες, αρχετυπικοί κατάσκοποι, ξεπεσμένοι αριστοκράτες, κλεπτομανή στελέχη της λεγόμενης ανώτερης τάξης, έμπιστοι παρακοιμώμενοι, ένας υποδειγματικός γερμανός αρχιοικονόμος ονόματι Γιούλιους Στάιν κι η μυστηριώδης ερωμένη του Ζαν Βόλφερμαν, ο αντισημίτης, εμβληματικός συγγραφέας, καθόλα υπαρκτός Λουί Φερντινάν Σελίν, αλλά και μέλη διάφορων πολεμικών μονάδων παρελαύνουν στις σελίδες του συμπαγούς αλλά καθόλα λειτουργικού αυτού μυθιστορήματος.

Τονίζεται δεόντως ότι ο Χίτλερ είναι εκείνος, ο οποίος έδωσε την εντολή της εγκατάστασης των έκπτωτων του Βισύ στον πύργο των Χοεντσόλερν, στο Ζιγκμαρίνγκεν της Νοτιοδυτικής Γερμανίας. Η κίνηση αυτή ερμηνεύεται πολλαπλώς. Η ίδια η αφήγηση άλλωστε με την καλειδοσκοπική της στρατηγική αφήνει ανοικτές πολλές εκδοχές. Πάντως οι αμετανόητοι εξόριστοι ή μετά βίας αιχμάλωτοι, όπως φρονούν μερικοί από αυτούς, δεν παύουν να αναπολούν καθημερινά τον απολεσθέντα παράδεισο της “καλής” πατρίδας τους. Ονειρευόμενοι μάλιστα την άμεση αποκατάσταση της ριζικά αποδομημένης κοινωνίας τους, ευαγγελίζονται αυταρχικές εξουσίες. Δεν παύουν μάλιστα να προσεύχονται για τη νίκη των στρατευμάτων της Γερμανίας. Οι ίδιοι, “ακόμα κι όταν χαριεντίζονται μεταξύ τους, είναι σαν να βρίζονται”, ενώ επιβεβαιώνουν, με το σύνολο των πράξεων και των παραλείψεών τους, τον θυμόσοφο ορισμό του Ναπολέοντα, σύμφωνα τον οποίο “ο γαλλικός λαός διαθέτει πνεύμα, αλλά όχι χαρακτήρα” (βλ. σελίδες 185 και 128 αντιστοίχως). Η επέλαση των Συμμάχων, όπου βεβαίως συμμετέχουν κατ’ αντιδιαστολή και οι δημοκρατικοί Γάλλοι του Σαρλ Ντε Γκωλ, την άνοιξη του 1945, θα τερματίσει πανηγυρικά το όραμα του Κακού.

 Στις τελευταίες σελίδες του βιβλίου, οι ριψάσπιδες έγκλειστοι, αν και ξέρουν ότι η Δαμόκλειος σπάθη δεν θ’ αργήσει να απονείμει δικαιοσύνη, τσακίζοντας το κρανίο τους και μαζί μ' αυτό τον αρρωστημένο, ψευδο-ρομαντικό τους κόσμο, πράττουν όπως ακριβώς θα περίμενε κανείς απ' αυτούς, δηλαδή σπασμωδικά. Όλοι και όλες, εκτός από το γερμανικό υπηρετικό προσωπικού του πύργου, επικεφαλής του οποίου είναι ο προαναφερόμενος Γιούλιους Στάιν. Εκπροσωπεί ό,τι κατεξοχήν χαρακτηρίζει τη χώρα του την περίοδο εκείνη, ήτοι την αδιαπραγμάτευτη αφοσίωση στο όποιο καθήκον, το άνωθεν υπαγορευόμενο. Η εγκατάλειψη του Ζιγκμαρίνγκεν συνιστά επομένως την πλέον εξόφθαλμη προδοσία. Η αποκάλυψη όμως της εγκληματικής δράσης των Ες Ες και των περί αυτούς θα του δώσει την ευκαιρία να αναβαθμισθεί επιτέλους ψυχικά. Έτσι από διαρκώς αυτοϋπονομευόμενο εγώ ανάγεται σε παραγωγική συνείδηση. Η ζωή αποκτά δημιουργικό, ήτοι ηθικό ενδιαφέρον. Η μεταστροφή είναι πλήρης. Σε βαθμό μάλιστα που θα μπορούσε εύκολα να παραλληλισθεί με το σατόρι, δηλαδή την οριακή, άκρως δυναμική “φώτιση” των Ιαπώνων. Η εξομολόγηση στην επιλογική σελίδα 288 συγκαταλέγεται στις αντιπροσωπευτικότερες του είδους.

 Ο πολυβραβευμένος συγγραφέας, λαμβάνοντας υπόψιν τον χωρόχρονο του μυθιστορήματος Το Μαγικό Βουνό του Τόμας Μαν και τα φιλμικά διδάγματα ταινιών, όπως είναι π.χ. Τ’ απομεινάρια μιας μέρας, έχει οργανώσει άριστα τη σκηνή των παθών: η Ιστορία φαίνεται να επινοεί τον εαυτό της, ενώ η φαντασία την ίδια στιγμή διατείνεται ότι κυριολεκτεί σε αλήθεια. Το κείμενο είναι εντέλει η αδήριτη πραγματικότητα. Γνωρίζουμε ότι “η ανάγνωση αποσυντίθεται κι ένα μεγάλο μέρος του εαυτού σκορπίζεται μαζί της [...] οι σκιές βαθαίνουν στη σημερινή εποχή του λυκόφωτος, πυκνώνοντας ολοένα καθώς μπαίνουμε στη νέα χιλιετία”.

Το έχει διαπιστώσει δέκα έξι χρόνια πριν ο Harold Bloom. Μνημονεύεται και στο έργο του Alvin Kernan Ο Θάνατος της λογοτεχνίας, που κυκλοφόρησε στη γλώσσα μας από τις εκδόσεις της Νεφέλης το 2001. Η πρόταση του κειμενικά διεξοδικού Πιερ Ασουλίν σημαίνει κατά βάθος εγχείρημα αναγέννησης του μυθιστορήματος. H ασφαλής προσφυγή στο ευρύτερο ιστορικό κεκτημένο και δη στο ευρωπαϊκό καθιστά το διάβημά του ήκιστα δυσνόητο. Έτσι, η ασάφεια, η ρητορική ακράτεια, η άσκοπη επανάληψη διαφόρων δεικτών και η απροσδιοριστία, οι οποίες ταλανίζουν άλλα έργα στις μέρες μας, αποφεύγονται σκοπίμως. Κι ενώ θα μπορούσε η κλεισούρα του πύργου να προκαλούσε αναπόφευκτα την κειμενική ανία, αφήνει ικανά και αναγκαία περάσματα για να περάσει άνετα το φως μιας ρηξικέλευθης κι άλλο τόσο νηφάλιας ψυχογράφησης των κεντρικών χαρακτήρων αυτού του πολυεπίπεδου μυθιστορήματος. Συγκρατώ ότι η μετάφραση αντεπεξήλθε με άνεση στις πολλαπλές απαιτήσεις του πρωτοτύπου.

Ο Γιώργος Βέης είναι ποιητής