Η αναπάντητη κλήση

Φόρος τιμής στη μνήμη του Σωτήρη Δημητρίου

Μαρία Λίζα Ρεντλ-Παππά, Άτιτλο, επιτοίχια εγκατάσταση, 2016

ΤΗΣ ΜΑΡΙΑΣ ΜΟΙΡΑ

Λέγετε παρακαλώ;

Η ευγενική ραγισμένη φωνή δεν θα ακουστεί ξανά στην άλλη άκρη της τηλεφωνικής γραμμής να λέει έναν καλό λόγο, να εμψυχώνει, να παρακινεί, να συμπαρίσταται.

Ο Σωτήρης Δημητρίου, ο ακμαίος γηραιός διανοούμενος της γενιάς της αντίστασης με το νεανικό σφρίγος και την αδάμαστη θέληση, ο πρωτοπόρος εμβριθής ανθρωπολόγος με το απίστευτο απόθεμα γνώσεων, ο πολυμαθής θεωρητικός του κινηματογράφου, ο ακούραστος μεθοδικός ερευνητής, ο χαλκέντερος πολυγραφότατος συγγραφέας, ο συνεπής αριστερός αγωνιστής, ο άνθρωπος με το σπάνιο ήθος, τη σεμνότητα, την καλοσύνη, το χιούμορ και τη φυσική ευγένεια, ο Σωτήρης της καρδιάς μας, δεν είναι πια μαζί μας. Η απώλεια για την οικογένειά του αλλά και για όλους εμάς, την ευρύτερη ομάδα της Κριτικής Διεπιστημονικότητας, που μας συντρόφευε για πολλά χρόνια με τις πολυειδείς γνώσεις, τις αποθησαυρισμένες εμπειρίες και την πολιτική του οξυδέρκεια σε ένα μαγικό, πολύτροπο, περιπετειώδες ταξίδι στον κόσμο των ανθρωπολογικών ερευνών, των κοινωνικών θεωριών και των πολιτικοοικονομικών ρευμάτων του εικοστού αιώνα, της αισθητικής και της τέχνης, είναι μεγάλη, και το κενό της απουσίας του δυσαναπλήρωτο.

Στα κείμενα μνήμης του αφιερώματος της Αυγής τονίσθηκε ιδιαίτερα η ανεκτίμητη επιστημονική του συνεισφορά κυρίως στο χώρο των ανθρωπολογικών σπουδών και η πολυσχιδής και πολύχρονη ερευνητική του παρουσία και δόθηκαν αναλυτικά στοιχεία από την ενδιαφέρουσα βιογραφία και το αξιόλογο εκτεταμένο συγγραφικό του έργο. Έτσι εγώ θα ήθελα να πω  μόνο δυο λόγια για τον σημαντικό άνθρωπο που γνώρισα πριν κάποια χρόνια, σε ήδη προχωρημένη ηλικία, και θαύμασα απεριόριστα για την ικμάδα του πνεύματος, το ακατάβλητο σθένος, την πολιτικοκοινωνική στράτευση, την απίστευτη ετοιμότητα να ασπάζεται νέες θέσεις και προβληματισμούς και τη διαθεσιμότητά του να αφουγκράζεται τα κελεύσματα των καιρών. Τον άνθρωπο που κατόρθωνε να συγκεντρώνει γύρω του, να εμπνέει, να υποστηρίζει και να καθοδηγεί μια πλειάδα νέων ερευνητών στις ποικίλες αναζητήσεις τους, με ανιδιοτελή διάθεση προσφοράς, με πνευματική ενάργεια, ευστροφία και κριτική σκέψη, εκφράζοντας έμπρακτα την αυθεντική του προσήλωση στην εποπτεία και ανάλυση της ανθρώπινης κατάστασης και την αληθινή του αγωνία να καταθέτει κάθε φορά δημόσια έναν επίκαιρο επιστημονικό λόγο, που να ανταποκρίνεται στις πραγματικές ανάγκες της κοινωνίας.

Ο Σωτήρης Δημητρίου ήξερε να λειτουργεί μέσα σε συλλογικότητες, να μοιράζεται το δώρο της σκέψης και να πυροδοτεί το διάλογο. Δεν του άρεσε να τον ξεχωρίζουν, δεν ήθελε να τον θεωρούν «δάσκαλο», γιατί διεκδικούσε μέχρι τέλους το δικαίωμα να συνοδοιπορεί με τους νεώτερους και να στοχάζεται μαζί τους, σαν ίσος μεταξύ ίσων. Αυτοδίδακτος, χωρίς ακαδημαϊκές δεσμεύσεις και εξαρτήσεις, ριχνόταν με πάθος και απολάμβανε με ζέση την περιπέτεια της γνώσης. Με όραμα και πίστη, με συνέπεια λόγων και έργων, με ευστροφία και κριτικό πνεύμα, χωρίς αμφιταλαντεύσεις και δισταγμούς, αντιστεκόταν στο τέλμα της απραξίας, της παραίτησης, της πνευματικής συνθηκολόγησης, της συναίνεσης και της υποταγής στον κυρίαρχο λόγο, στο εφήμερο, στο αγοραίο, στο ιδιοτελές. Δεν ενδιαφερόταν να αποκτήσει επιγόνους ώστε να αναπαράγει τον εαυτό του σε πολλαπλά αντίτυπα, να δημιουργήσει αυλές ακολούθων για να καθρεφτίζεται αυτάρεσκα στα κάτοπτρα των νεανικών τους προσδοκιών. Απλά να ανήκει σε μια ομάδα σκέψης και αναστοχασμού, ή ακόμα καλύτερα σε μια κοινότητα δράσης που θα παρεμβαίνει στα δημόσια πράγματα. Να μετέχει σ’ ένα διεπιστημονικό εργαστήρι ιδεών που θα συγκεντρώνει ερευνητές και επιστήμονες κάθε γνωστικού πεδίου ώστε να διερευνά μαζί τους από διαφορετική κάθε φορά σκοπιά, αυτό που μπορεί να ανατρέψει τις δομές εξουσίας, να ρίξει μια αχτίδα φωτός στην εξέλιξη του ανθρώπινου είδους, να δώσει μια παρήγορη προοπτική διεξόδου στους πολλούς και στους μη προνομιούχους Και το πετύχαινε με φυσικό τρόπο διότι το παράδειγμά του ενέπνεε και η αυτοδιάθεσή του εμψύχωνε. Το όραμα, το πάθος και η θέρμη του για την κυοφορία του διαφορετικού, του καινούργιου, του ελπιδοφόρου γοήτευε με αποτέλεσμα να συρρέει αβίαστα γύρω του μια ομάδα νέων ανθρώπων που διαρκώς ανανεωνόταν. Όλοι εμείς χάναμε περιοδικά το κουράγιο και το κέφι μας ο Σωτήρης ποτέ.

Η πρόσφατη απώλεια της Αλίντας Δημητρίου, της αγαπημένης συντρόφου του που ήταν μαζί από έφηβοι, ήταν μια σκληρή και δυσβάσταχτη δοκιμασία γι’ αυτόν τον δυνατό, στωικό αγωνιστή που με επιμονή, περίσκεψη και αυτογνωσία στοχαζόταν τα ανθρώπινα. Μια αντίστροφη πορεία επανένωσης με το απολεσθέν κομμάτι του εαυτού του είχε άρρητα και μυστικά δρομολογηθεί. Στα τρία χρόνια που πέρασαν χωρίς την Αλίντα, κατόρθωσε δύσκολα αλλά πειθαρχημένα να βρει το κουράγιο και το ρυθμό του. Για να προβάλλει και να διασώσει το έργο της και να τακτοποιήσει τις δικές του εκκρεμότητες. Αφού έκλεισε τις εγκόσμιες υποθέσεις του όσο καλύτερα μπορούσε οργανώνοντας με υποδειγματική τάξη την αναχώρησή του, σαν έτοιμος από καιρό, διακριτικά και αθόρυβα έφυγε από κοντά μας.

Μένει σε μας, που γνωρίσαμε και αγαπήσαμε τον Σωτήρη Δημητρίου, σαν το παρήγορο αξιοθαύμαστο παράδειγμα ενός αληθινά ανήσυχου και ανυπότακτου πνευματικού ανθρώπου, που με την πάροδο του χρόνου δεν ολιγωρεί και δεν παραιτείται, αλλά διανοείται με σθένος και δρα με συνέπεια, μέχρι το τέλος, η απόφαση να ακολουθήσουμε, ο καθένας με τον τρόπο που μπορεί, τα βήματά του.

Η Μαρία Μοίρα είναι αρχιτέκτονας και διδάσκει στο ΤΕΙ της Αθήνας