Μεταξύ μαγείας και χειρουργικής

Jonas Staal, New World Summit – Berlin (Model and video), 2012

ΡΟΜΠΕΡΤΟ ΜΠΟΛΑΝΙΟ, Το παγοδρόμιο, μτφρ. Κρίτων Ηλιόπουλος, εκδόσεις Άγρα, σελ. 272

Όταν ο Βάλτερ Μπένγιαμιν τοποθετήθηκε εύστοχα επάνω στον διαφορετικό ρόλο του ζωγράφου από εκείνον του κάμεραμαν, ταυτίζοντας τον πρώτο με ένα μάγο και, αντίθετα, τον δεύτερο με ένα χειρουργό, το πρόβλημα εκλαΐκευσης της τέχνης δεν είχε ακόμη λυθεί. Πάρα ταύτα, ο παραλληλισμός του στηρίχτηκε στη διαπίστωση ότι ένας ζωγράφος βλέπει από απόσταση το έργο του, το δημιούργημά του, ενώ ένας κάμεραμαν πρέπει να το κυνηγήσει από κοντά, όσο εγγύτερα γίνεται, ώστε να το τιθασεύσει και να το ολοκληρώσει για τους θεατές. Το ερώτημα, λοιπόν, είναι: τι συμβαίνει στην περίπτωση του συγγραφέα που αντιτάσσεται στην εκλαϊκευμένη και προβεβλημένη γραφή;    

Το Παγοδρόμιο είναι ένα καθηλωτικό αφήγημα νουάρ αισθητικής, καθώς κινείται ανάμεσα στους δύο προϋπάρχοντες κόσμους σφαιρικής απεικόνισης και εξονυχιστικής καταγραφής ισοδύναμα και τηρουμένων των αναλογιών. Είναι εικόνα και λόγος συγχρόνως, ενώ εγείρει το γνωστό ερώτημα περί μορφής και περιεχομένου για τη γλώσσα και την γραφή ως διαδικασία. Η πολυφωνία που προκύπτει μέσα από τις διαφορετικές φωνές των τριών βασικών χαρακτήρων- του Ρέμο Μοράν, του Γασπάρ Ερέδια και του Ένρικ Ροσκέγιες- αποδίδει το γεγονός της δολοφονίας στο σταυροδρόμι των αφηγήσεων, όπου αναβοσβήνουν ενδείξεις υπέρ του ενός ή του άλλου αφηγητή.

Ειδικότερα, στην πορεία της ανάγνωσης, εύκολα διαπιστώνεται ότι κάθε τίτλος συνοψίζει και την πρώτη πρόταση, την έναρξη, του κεφαλαίου. Διαδοχικά, ο χαρακτήρας του Ρέμο Μοράν -που είναι επίσης Χιλιανός και συγγραφέας-αντιπροσωπεύει περισσότερο την πραγματικότητα του Μπολάνιο. Ο Γασπαρίν είναι, από την άλλη πλευρά, το πρόσωπο που συμβολίζει τους φίλους και την πιο ελεύθερη ζωή με συμβατικότητες που εν τέλει απορρίπτονται. Και ο Ροσκέγιες είναι αυτός που έχει δοσοληψίες με την πολιτική εξουσία για το παγοδρόμιο στο παλάτι Μπενβινγκούτ, το όνομα του οποίου ειρωνικά σημαίνει «καλώς ήλθατε». Ενώ, βέβαια, σε αυτήν την νουάρ αισθητική, η κωμόπολη Ζ είναι η άλλη πολιτεία του Ζορό, ο τόπος φάντασμα. Εκεί που γίνεται το έγκλημα, το στοιχείο που στηρίζεται στην αναλογία εικόνων ζωής και λογοτεχνίας.

Ως προς την γλωσσική αναλογία ζωής και λογοτεχνίας, η χειμαρρώδης γραφή του Μπολάνιο, που διανθίζεται με ειρωνικά ενθέματα χιούμορ, αποδίδει μεγαλύτερη βαρύτητα στην σφαιρική κατάσταση και στο όλο κλίμα της ιστορίας παρά στον δολοφόνο. Ως εκ τούτου, προκύπτει ότι για την λογοτεχνία όλοι έχουν μερίδιο ευθύνης ως ένοχοι. Βέβαια, Το Παγοδρόμιο έχει αποσχιστεί από την σκιά του Ντοστογιέφσκι και του Ρασκόλνικοφ που σκότωσε τη γριά ως μια ειρωνική τραγικοκωμική ανάγνωση του ενήλικου βίου, όπου η διαφθορά ή η αλλοτρίωση ανάγεται σε μονάδα χρόνου, με την οποία ο κάθε χαρακτήρας καλείται να αναμετρηθεί. Είναι ξεκάθαρη η επιλογή του συγγραφέα να εστιάσει στον χρόνο, πλάθοντας ένα αφηγηματικό ντελίριο με τα μάτια να πατινάρουν στα λόγια των τριών πρωταγωνιστών και να παρακολουθούν το χρονικό μιας δολοφονίας πολλαπλών διαστάσεων.   

ΑΝΤΙΓΟΝΗ ΚΑΤΣΑΔΗΜΑ