Τα κείμενα και η ερμηνεία τους

ΤΟΥ ΦΟΙΒΟΥ ΓΚΙΚΟΠΟΥΛΟΥ

Jonas Staal, Untitled, 2016

ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ ΔΕΛΗΓΙΩΡΓΗ, Το κόκκινο της φωτιάς. Μικρό εγχειρίδιο λογοτεχνίας, εκδόσεις Γαβριηλίδης, σελ. 282

Τα δοκίμια ή οι «συζητήσεις» που βρίσκονται στον τόμο αυτό, πρέπει να ερμηνευτούν ως σκέψεις πάνω στο έργο ενός μελετητή και κριτικού της λογοτεχνίας και στην προοπτική, ή υπόθεση, που επιβάλλεται, όταν το βλέμμα δεν αναπαύεται στα τοπία της παράδοσης, αλλά στην εμπειρία του αναγνώστη, του ερμηνευτή των κειμένων. Ενώ από πολλές πλευρές απασχολεί η απουσία του ανθρωπιστή κριτικού  και αποδίδει το τέλος του ιδανικού του γούστου στην επέλαση της σύγχρονης βιομηχανοποιημένης κοινωνίας, για τον άνθρωπο των γραμμάτων που πιστεύει ακόμη στην εργασία του ως ιστορικός, γίνεται όλο και πιο επιτακτική η ανάγκη να αναρωτηθεί, πέρα από τα παλιά ακαδημαϊκά όρια αρμοδιότητας και ενδιαφέροντος, τις ασκήσεις της σύγχρονης κριτικής, και να δοκιμάσει τα εργαλεία, τις επιχειρησιακές λογικές, προσπαθώντας να διακρίνει στην μεγάλη και συχνά συγκεχυμένη φαινομενολογία των ερμηνευτικών διαδικασιών, κάποια ενιαία τάση. Αν επίσης στην ακρίβεια αντιστοιχεί μια φόρμα γούστου –και για έναν παλιό σοφό όπως ο Ε. Μ. Φόστερ αυτό θα ήταν ακριβώς το γούστο της κριτικής– η πρώτη υποχρέωση ενός «ακριβοδίκαιου» κριτικού φαίνεται να είναι σήμερα να επανατοποθετήσει στη συζήτηση τις ασαφείς έννοιες και τις προλήψεις, τους μύθους διαφορετικής προέλευσης, που τον εμποδίζουν να έχει μια πιο ελεύθερη σχέση, και ίσως πιο σε βάθος, με το λογοτεχνικό αντικείμενο.

Έτσι επανεμφανίζονται στο μυαλό του τα προβλήματα του κειμένου και της ερμηνείας του, της ανάγνωσης και της ιστορίας, του ύφους και της κριτικής μεταγλώσσας, των εκφραστικών τρόπων γραφής και των λογοτεχνικών τεχνικών. Η συνειδητοποίηση ότι βρίσκεται ανάμεσα σε μια ευαισθησία που μεταβάλλεται και μια επιστήμη που αναπτύσσεται, σε μια κατάσταση πόσο μάλλον ανοιχτή, τον προδιαθέτει προς έναν πλουραλισμό που, ωστόσο, δεν έχει τίποτε το συμβιβαστικό.

Η φόρμουλα ενός πλουραλιστικού ηθικολόγου, που εισάγεται από έναν απροκατάληπτο μελετητή των πολιτικών ιδεών, ισχύει, κατά κάποιο τρόπο, και για τον κριτικό που είναι ικανός να κινείται στη βιβλιοθήκη της Βαβέλ.

181 παράγραφοι-κεφάλαια αποτελούν το βιβλίο της Αλεξάνδρας Δεληγιώργη, που θα μπορούσαν να είναι, το κάθε ένα από αυτά, αυτόνομα δοκίμια ή βιβλία. Το περιεχόμενο αυτών των παραγράφων δεν άλλο από τις σκέψεις και μελέτες της συγγραφέως πάνω σε θέματα αισθητικής, ποιητικής, λογοτεχνίας, ιστορίας και πολιτικής. Στο τέλος, στο Παράρτημα, παρουσιάζονται μερικά θέματα γύρω  από τους διαμορφωτές της σύγχρονης μυθιστοριογραφίας, από τον Θερβάντες και την Μπροντέ, τον Ρος και την Αξιώτη, ως τον Μαν και τον Ζέμπαλντ.

Η συγγραφέας αρχίζει μια συζήτηση πάνω στα προβλήματα της σύγχρονης κριτικής, υποδεικνύει ορισμένα κοινά χαρακτηριστικά του ποιητικού και πεζού λόγου, προτείνει και δοκιμάζει ορισμένες συγκλίσεις, ορισμένες κατευθύνσεις εργασίας, και καταφέρνει να φτάσει σε ένα οργανικό ενιαίο πλαίσιο, με την αρωγή μιας βαθιάς  γνώσης  των μεμονωμένων λογοτεχνικών παραδόσεων και μια δυναμική διαλεκτικής ενσωμάτωσης μιας άλλης πνοής, ικανής να προκαλέσει την αντίδραση των διαφορετικών παραμέτρων της ανάλυσης, ώστε να επιτυγχάνει ένα δυναμικό σύνολο.

Αυτό που προσπαθεί σ’ αυτές τις σελίδες, και το επιτυγχάνει σε μεγάλο βαθμό, είναι να οριοθετήσει μια ομάδα προβλημάτων στα οποία φαίνεται να είναι συνδεδεμένο σήμερα το πεπρωμένο της κριτικής, και δεν σταματά σε έναν κατάλογο ταξινόμησης, αλλά αναδεικνύει σε ορισμένες από τις φιγούρες που βρίσκονται στο κείμενο και τους κανόνες που τις διέπουν, το παιχνίδισμα, την πολλαπλή κίνηση της σύγχρονης κριτικής εμπειρίας.

Ο Φοίβος Γκικόπουλος είναι ομότιμος καθηγητής ΑΠΘ