Ροζ αναγνώστες = ροζ πολίτες

ΤΟΥ ΑΝΤΩΝΗ ΖΕΡΒΑ

Όπως όλοι ξέρουμε, η καλύτερη δικαιολογία της αναγνωστικής αμηχανίας είναι η φράση «Το τελευταίο είναι το καλύτερό του». Είναι κωμικό, αλλά είναι έτσι. Και είναι έτσι, διότι, κατά κανόνα, θέλουμε να είμαστε αναγνώστες, αλλά χωρίς την απαιτούμενη αναγνωστική προσπάθεια. Η ανάγνωση ήταν και θα είναι απαιτητική, προϋποθέτει συστηματική συνέχεια για να σχηματισθεί στη συνείδηση το ενεργό πεδίο ανταποκρίσεων. Το νέο κείμενο έρχεται να φωτίσει πλευρές του παλαιού και το παλαιό κατευθύνει υπογείως το καινούργιο. Η ανάγνωση δεν είναι σκάμμα αποδόσεων και ρεκόρ, αλλά παρακολούθηση, εποπτεία και εμβάθυνση. Μόνο έτσι προκαλείται αναγνωστική τέρψη, δηλαδή κατανόηση του αντικειμένου.

Κατ’ αναλογίαν των σοβαρών συγγραφέων, σοβαροί αναγνώστες είναι ελάχιστοι. Ο μεγάλος αριθμός συμπεριφέρεται σαν το κυματάκι ανάλογα με τη φορά του ανέμου της στιγμής. Είναι αδύνατο όμως να αναδειχθούν τα σοβαρά βιβλία χωρίς σοβαρούς αναγνώστες. Και άρα είναι αδύνατο να τεθούν σοβαρά ερωτήματα του παρόντος μας, χωρίς σοβαρούς αναγνώστες. Το πνεύμα κατοικούσε ανέκαθεν σε λιγοστούς. Ποτέ μου δεν κατάλαβα τί χρειάζονται τόσα βιβλία, αφού τόσο λίγοι μελετούν πλέον. Τα βιβλία σήμερα είναι σαν τις εντυπωσιακές κοπέλες των κέντρων. Κράζουν προς κατανάλωση άλλου πράγματος. Τα βιβλία που εξακολουθούν να μας εγκαλούν, γράφηκαν σε εποχές πολύ περιορισμένου, αλλά σοβαρού αναγνωστικού κοινού. Ο σοβαρός αναγνώστης είναι εχέγγυο ελευθερίας μα και αντιστάσεως προς τίς σύγχρονες κακοποιήσεις της Ελευθερίας.

Διάβαζα τελευταία ένα άρθρο για κάποιον που κράτησε ψηλά τον πήχυ, ακόμη και στις εφημερίδες. Με εμφανή ζήλο συνταυτισμού, ο αρθρογράφος τον εξεθείαζε, αποφεύγοντας να αναφερθεί στις αναγνωστικές προσπάθειες που κατέβαλλε με τα πρωτότυπα επί πενἠντα χρόνια συγγραφικού βίου. Διερωτώμαι αν ο ίδιος προσπάθησε ποτέ να μελετήσει ένα ξένο κείμενο στο πρωτότυπο και άρα να εντοπίσει τους κρυφούς και ανοικτούς διαλόγους του εκθειαζόμενου συγγραφέα. Πώς είναι δυνατόν να μιλάς για την ευρωπαϊκή γραμματεία και το χειρότερο να εκφέρεις συναφείς κρίσεις, χωρίς να έχεις εντρυφήσει σε μία τουλάχιστον ξένη γλώσσα! Γνωρίζω καθηγητές της Ιστορίας Τέχνης που δεν βγήκαν ποτέ από τα σύνορα της χώρας τους, ξέρουν όμως όλα τα έργα σε ιλουστρέ χαρτί. Τί προσωπική εμπειρία μπορεί να αποκομίσει κανείς από δεύτερο και τρίτο χέρι! Τί απαιτήσεις μπορεί να έχει από τον δημιουργό και από τον εαυτό του! Μια συμπαθής φιλόλογος και εκπαιδευτικός με διόρθωνε τελευταία, λέγοντας πως η Έρημη Χώρα είναι του Έλιοτ και όχι του Σεφέρη. Δεν της περνούσε καν από το μυαλό ότι ο Έλιοτ έγραψε την Waste Land, αλλά η Έρημη Χώρα είναι του Σεφέρη! Οι λεπτομέρειες αυτές δείχνουν την ποιότητα του στρώματος, όπου πλαγιάζουν οι αξιώσεις πολλών αναγνωστών και συγγραφέων. Μια ευγενής υπερεβδομηκοντούτις κυρία ντρέπεται που διαβάζει ροζ μυθιστορήματα και τα κρύβει κάτω από το μαξιλάρι, αναφέροντας πάντα τους κλασσικούς της νεότητάς της. Πού να ήξερε πως, εκτός συγκεκριμένων εξαιρέσεων, μόνο ροζ λογοτεχνία κυκλοφορεί πλέον! Και γιατί όχι! Μόνο που χωρίς αυστηρή κριτική, ακόμη και η ανάγνωση των κλασσικών θα είναι ροζ ανάγνωση.

Στα γράμματα χρειάζεται αυστηρότης, όπως ήξεραν οι παλιότεροι. Μια μορφή αυστηρότητας ήταν και η διδασκαλία γραμματικής και συντακτικού. Η ανορθογραφία σε έκανε να ντρέπεσαι. Να προστρέχεις στο λεξικό. Να ξαναθυμάσαι κανόνες ακρίβειας και σαφήνειας. Ο πρόθυμος τραπεζικός υπάλληλος γέλασε κοροϊδευτικά, σαν παρατήρησα ότι η λέξη «ενοίκιο» δεν γράφεται με ιώτα. – Με τί ασχολείσαι τώρα, είπε! Η γενικευμένη ανοχή γεννάει τα φαινόμενα που μας εξοργίζουν καθημερινώς. Όταν το 80% των πολιτών τρέχει σαν τρελό με τα μηχανάκια, έτοιμο να σε καθυβρίσει σκαιώς και μάλιστα να χειροδικήσει υπό καθεστώς πλήρους ατιμωρησίας, πώς θέλετε να έχουμε πολίτες και έννομη κοινωνία! Πώς θα καλλιεργηθεί η πολυπόθητη αυτογνωσία και πώς θα διαμορφωθούν σοβαροί αναγνώστες, δηλαδή σοβαροί πολίτες! Γιατί επιτέλους η λαϊκή Αθήνα έχει λάβει μορφή Πακιστάν; Ποιος είπε ότι προοδευτισμός σημαίνει ξέφραγο αμπέλι; Μήπως όλα τούτα είναι εν μέρει και απόρροια της ροζ ανάγνωσης και σκέψης;

Το πρόβλημα π.χ. δεν είναι απλώς οι ξένοι. Ξένοι κατοικούν από δεκαετίες στις ευρωπαϊκές χώρες, οι οποίες δεν είναι ασφαλώς ο παράδεισος που μας προβάλλουν, όσοι γνωρίζουν την Ευρώπη τηλεοπτικώς. Υπάρχει όμως νόμος και ισονομία ανεξαρτήτως φυλής ή θρησκεύματος. Και υπάρχουν έντιμες φωνές που δεν σιωπούν, κι ας μην ελπίζουν. Αλλά σε μια χώρα που αποτελεί σκέτη κοροϊδία το να σέβεσαι και να τηρείς τους Νόμους, τί προοπτική σοβαρού πνεύματος μπορεί να υπάρξει! 

Δημοσθένης Κοκκινίδης, Καταστολή, 1967- 1970, κόλλα και κάρβουνο σε χαρτί, 70 x 50 εκ.