Η «αμερικανική οδός»

ΤΟΥ ΓΙΑΝΝΗ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗ

Νίκος Παναγιωτόπουλος, Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Αττικής, 1983, εκτύπωση ψεκασμού μελάνης σε die-bond

ΟΥΙΛΙΑΜ ΦΩΚΝΕΡ, Ο ξένος στο χώμα, μτφρ. Αύγουστος Κορτώ, Εκδόσεις Καστανιώτη, σελ. 272

Δεν μπορεί παρά με θαυμασμό να ανακεφαλαιώσει κανείς την λογοτεχνική επανάσταση των Η.Π.Α. στη διάρκεια του μεσοπολέμου. Εν μέσω και μετά την οικονομική κρίση του 1929, πλήθος νέοι συγγραφείς επιχειρούν να ξεδιπλώσουν τα φτερά τους και μερικοί, συνεπικουρούμενοι από την επικράτηση της Αμερικής ως νέας υπερδύναμης, τα καταφέρνουν. Τρία Νόμπελ σε συγγραφείς εκείνης της περιόδου, οι οποίοι τιμήθηκαν σε ώριμη ηλικία για το έργο που είχαν δημιουργήσει νέοι, δεν είναι λίγα. Ο Τζον Στάινμπεκ, ανανεωτής της κλασσικής αφήγησης. Ο Έρνεστ Χέμινγουέι, ο πατέρας της αφαίρεσης, ο επινοητής της «μεθόδου παγόβουνο»: 1/10 πάνω από την επιφάνεια κι 9/10 κάτω από την επιφάνεια. Και, ο αγαπημένος των συγγραφέων, ο κατά γενική ομολογία μεγαλοφυής, ο δημιουργός επί της ουσίας του μοντερνισμού, ο Ουίλιαμ Φώκνερ. Επηρεασμένος από τον Οδυσσέα του Τζόις όσον αφορά στη δομική ανακατανομή και υπόκρυψη αλλά και από τον Προυστ όσον αφορά την υφολογική εκζήτηση και από την αρχαία τραγωδία όσον αφορά στη θεματολογία, ξεκινάει μια ξέφρενη αλλά άνιση πορεία που θα τον οδηγήσει από φτωχό εργάτη στα μεγαλύτερα λογοτεχνικά βραβεία, νόμπελ, πούλιτζερ, εθνικό βραβείο, αλλά και στον αλκοολισμό. Γεννημένος το 1897, μεταπηδά από το μέτριο και χωρίς προσωπικότητα Soldier’s pay (1926) στο βιβλίο σταθμό του μοντερνισμού the Sound and Fury ( 1929), όπου επαλληλία αποσπασματικών εικόνων σαν σκόρπιες ψηφίδες σταδιακά τακτοποιούνται με ευφυή τρόπο για να συνθέσουν μια τραγωδία. Η ανάγκη να αποκτήσει αναγνωστικό κοινό τον οδηγεί στον συμβιβασμό του Sanctuary (1931) και Light in August(1932), όμως επανέρχεται με την αιματηρή αρχαιοελληνική τραγωδία του Absalom, Absalom! (1936), έργο που άργησε να γίνει κατανοητό, αν και λαμβάνοντας υπόψη τις οδηγίες ανάγνωσης που άφησε ο ίδιος ο Φώκνερ δεν είναι τόσο ακατανόητο και το επαναστατικό ερωτικό ελεγειακό The Wild Palms ( 1939) όπου οι δύο ασύμβατες ιστορίες ανοίγουν την πόρτα του μεταμοντερνισμού.

Από εκεί και πέρα, το άστρο του Φώκνερ φαίνεται να δύει. Τα επόμενα έργα δεικνύουν όχι μόνο τις τάσεις συμβιβασμού προς το τρέχων αναγνωστικό κοινό, (άλλωστε ο συγγραφέας έχει αρχίσει να γράφει και σενάρια για το Χόλιγουντ), αλλά και σημάδια κόπωσης κι επανάληψης. Η επανάσταση φαίνεται να έχει τελειώσει και ο Φώκνερ, ήδη κουρασμένος από τα πενήντα του, δεν έχει πια να δώσει τίποτα καινούργιο. Το μόνο που κατορθώνει είναι να αναμασάει την ιδιοφυία του και να χρησιμοποιεί χωρίς πρωτοτυπία και πάθος, τα συγγραφικά τεχνάσματα που τον έκαναν διάσημο. Και, σιγά – σιγά, γλιστράει στην κατάθλιψη και τον αλκοολισμό. Ο ξένος στο χώμα (Intruder in the dust,  1948), είναι ένα έργο που εντάσσεται σε αυτήν τη συγγραφική περίοδο. Εκδίδεται ένα χρόνο πριν την απονομή του Νόμπελ, το οποίο λέγεται ότι παρέλαβε μεθυσμένος, και σημειώνει σχετική εμπορική επιτυχία, σε αντίθεση με το Αβεσαλώμ, Αβεσαλώμ και το the Sound and Fury, τα οποία είχαν πάει άπατα. Ο συγγραφέας κουράζεται αλλά καταφέρνει κι επαναλαμβάνει επιτυχώς το υφολογικό του ιδίωμα. Δομικά όμως το βιβλίο δεν έχει καμιά πρωτότυπη ιδέα, καμία ιδιαιτερότητα, αλλά ακολουθεί την Αμερικανική «πεπατημένη» της εποχής. Ένας μαύρος συλλαμβάνεται για την δολοφονία ενός λευκού κι ένας έφηβος λευκός, που αισθάνεται ότι χρωστάει στον μαύρο, προσπαθεί να ανακαλύψει τον πραγματικό δολοφόνο. Φυσικά, από κάθε άποψη, είναι σημαντική η μετάφραση ενός αμετάφραστου έως τώρα έργου του Φώκνερ στα ελληνικά. Ωστόσο το γλωσσικό ιδίωμα, οι συντακτικές ελευθεριότητες και η γενικότερη υφολογική διαφοροποίηση του Αμερικάνου συγγραφέα απαιτούν εξειδικευμένο μεταφραστή και ο Αύγουστος Κορτώ, παρά την σημαντική του προσπάθεια, την ευχέρεια λόγου, την γνώση και την εμπειρία, δεν ανταποκρίνεται επαρκώς σε ένα τέτοιο εγχείρημα.

Ο Γιάννης Παπαγιάννης είναι συγγραφέας