Το αρχετυπικό και το επίκαιρο

ΤΟΥ ΓΙΩΡΓΟΥ ΒΕΗ

Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης, Ο Ιωνάς λυπούμενος δια την κολοκύνθην, 1970, τέμπερα σε χαρτί, Ιδιωτική Συλλογή

ΤΖΑΣΤΙΝ ΜΑΡΟΤΣΙ, Ο άνθρωπος που επινόησε την Ιστορία. Ταξίδι με τον Ηρόδοτο, Μετάφραση: Μαρίνα Τουλγαρίδου, Εκδόσεις Τόπος, σελ. 382

«Ως είδος είμαστε απροσμέτρητα ματαιόδοξοι. Η Ιστορία είναι ο καθρέφτης μας»

(Από το βιβλίο, σελ. 43)

Η ηροδότεια πρόθεση: η γραφή οφείλει ν’ αποτυπώνει με υπευθυνότητα αντικειμενικού φυσιοδίφη το όνειρο ενός συγκεκριμένου κόσμου, ο οποίος πάλλεται αδιάπτωτα. Προκειμένου μάλιστα, όπως δηλώνεται με κρυστάλλινη σαφήνεια, «να μην ξεθωριάσει στον χρόνο ό,τι έγινε από τους ανθρώπους, μήτε να σβήσουν άδοξα, μεγάλα και θαυμαστά έργα, που άλλα πραγματοποίησαν οι Έλληνες και άλλα οι βάρβαροι. Ιδιαίτερα για να φανεί η αιτία που οι δυο αυτοί λαοί πολέμησαν μεταξύ τους…» θα πρέπει να οικοδομηθεί με τον πληρέστερο τρόπο η ουσία των μεγα-παραστάσεων του Συναρπαστικού. Η συνεπαγόμενη αίγλη των Ιστοριών, ως διαχρονική αίσθηση, εμπνέει τόσους και τόσους μελετητές, επαγγελματίες και μη. Στους δεύτερους ανήκει ασφαλώς και ο βρετανός δημιουργός του παρόντος, μέλος της Βασιλικής Γεωγραφικής Εταιρείας, πρώην ξένος ανταποκριτής των Financial Times και δόκιμο στέλεχος του BBC. Προβάλλει σε όλο το εύρος του βιβλίου του την ισχυρή έλξη, την οποία εξακολουθεί ν’ ασκεί ο εμβληματικός πρόγονός μας από την Αλικαρνασσό, τόσο στον ίδιο όσο και σε πολλούς άλλους του χώρου. Αντικρούοντας με αδιάσειστα επιχειρήματα όσους αποπειράθηκαν να αμφισβητήσουν την ελληνικότητά του, παρακολουθεί στο μέτρο του δυνατού την πολύχρονη πορεία του ειδώλου του σε διάφορες χώρες. Από την αναπόφευκτη σύγκριση του χθες με το σήμερα,  ο αναγνώστης βγαίνει προφανώς κερδισμένος διπλά: τοκίζει γνώση από πρώτο χέρι, έχοντας προηγουμένως ενδυθεί την απαράμιλλη νεότητα του ηροδότειου χωροχρόνου.

Η πληθώρα των διασταυρωμένων πληροφοριών, οι συναρπαστικές αναδρομές στα ήθη και στα έθιμα γειτονικών και μη λαών, οι συχνές αναφορές στις αξιακές παραμέτρους του ανθρώπινου βίου, οι οποίες φαίνεται ότι δεν έχουν αλλοιωθεί στο πέρασμα των αιώνων, οι απόπειρες της συνειδητής επικύρωσης του Άλλου ή οι προσπάθειες της ανέκκλητης απόρριψής του, όσα δηλαδή θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν λίγο πολύ, κατά τον πλατωνικό τρόπο, «παγκάλη παιδιά», προσδίδουν στο πόνημα αυτό ιδιαίτερη βαρύτητα. Το πάθος της ζωής γεωγραφείται χωρίς εννοιολογικούς περιορισμούς, η ηροδότεια αλήθεια προκύπτει αβίαστα μέσα από την αρμονική σύμπλευση αιτίων και αιτιατών. Είναι ο εμπειρισμός του Άθλου: όντας πιασμένοι στα δίχτυα των θεών εκ γενετής, οι βροτοί δεν παύουν να βιώνουν το επίτευγμα της κάθε στοχαστικής ημέρας και νύχτας. Κοντολογίς, η διαδρομή από την ακατάστατη είδηση στη δομημένη αντίληψη αποτελεί διάνυσμα πνευματικού ηρωισμού, θα μπορούσε να ισχυρισθεί κανείς, περαίνοντας την ανάγνωση του έργου. Από το σημερινό Μπόντρουμ της Τουρκίας ως τη Μεσοποταμία, γνωστή πλέον ως Ιράκ και από εκεί ως την κοιτίδα του μαγικού, την Αίγυπτο, για να περάσει στο τέλος στην Ελλάδα του μέτρου, αλλά και και των βασανιστικών εμφύλιων ρήξεων, ο Τζάστιν Μαρότσι ασπάζεται με πρόδηλη ευλάβεια το πρωτότυπο του Ηροδότου. Δεν αρκείται απλώς, το τονίζω αυτό, στο να το επαληθεύσει πανηγυρικά. Επιχειρεί να το καταστήσει δείκτη του παρόντος. Και το κατορθώνει με την ίδια εκείνη άδολη άνεση, με την οποία ξετυλίγεται μια ιστορία του «Ανθρώπου που επινόησε την Ιστορία» σε μια παραλία του Αιγαίου ή στο Δέλτα του Νείλου. Η επιμελημένη μετάφραση υποστηρίζει την ακέραιη πρόσληψη των διδαγμάτων του περιηγητή από το Ηνωμένο Βασίλειο.

Ο Γιώργος Βέης είναι ποιητής