Ο καθρέφτης του χρόνου

ΤΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΧΑΤΖΗΜΩΥΣΙΑΔΗ

Γιώργος Σαπουντζής, Blue skin break outs (αριστερά), 2016, 148 x 73 εκ. & Yellow world in pieces, 2016, 160 x 70 εκ., μονοτυπίες σε ύφασμα, μελάνι, λουριά και καρφίτσες, από την ατομική έκθεση του καλλιτέχνη με τίτλο ΑΤΜ (… songs, about love and death) που πραγματοποιείται στη γκαλερί Ελένη Κορωναίου (Δημοφώντος 30 & Θορικίων 7, Αθήνα). Μέχρι 16/7.

ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΓΟΥΤΑΣ, Τζαζ, παθήσεις και άλλα τινά, εκδόσεις Κέδρος, σελ. 270

Εδώ λοιπόν θα βρούμε αποθησαυρισμένη τη συγγραφική σοδειά είκοσι πέντε ολόκληρων χρόνων, χωρισμένη σε τρεις ενότητες (Παθήσεις, Τζαζ, και άλλα τινά), σύνολο τριάντα διηγήματα. Περισσότερο συνεπώς από τα άλλα έργα του συγγραφέα, και για να αναφερθώ σε όσα μόνο έχω υπόψη μου, σημειώνω τη Ρεβάνς (Μεταίχμιο, 2004) και την Γυναίκα στις δύο και μισή (Σύγχρονοι Ορίζοντες, 2006), που εκπροσωπούν μια ορισμένη στιγμή της συγγραφικής διαδρομής, στην προκειμένη έχουμε να κάνουμε με τη συνόψιση ενός μεγάλου και αντιπροσωπευτικού μέρους της. Που σημαίνει ότι το εξεταζόμενο βιβλίο είναι κατάλληλο για πιο ασφαλείς κρίσεις και όσον αφορά την απόσταση που έχει στο μεταξύ διανυθεί και όσον αφορά το γενικότερο συγγραφικό στίγμα. Θα επικεντρωθώ στη δεύτερη διάσταση, δεδομένου του εισαγωγικού χαρακτήρα που δεν μπορεί παρά να έχει ένα τέτοιο κριτικό σημείωμα.

Το βάρος στον Γούτα πέφτει κυρίως στην ιδέα, το στόρι δηλαδή μπαίνει σε πρώτο πλάνο. Γλώσσα και πλοκή υπάρχουν ως λειτουργικά μέσα, για να το υπηρετούν. Νεωτερικές και μετανεωτερικές καινοτομίες απουσιάζουν από την αφήγησή του. Ο λόγος εκφέρεται από έναν τριτοπρόσωπο αφηγητή, που οργανώνει το μικρό αφηγηματικό σύμπαν με εστίαση που αναδεικνύει την οπτική του ήρωα και οργανώνει τα καθέκαστα στον άξονα του χρόνου με τις γνωστές τεχνικές της ευθύγραμμης, της πρόδρομης και της αναδρομικής αφήγησης και με την κατάλληλη χρήση της προσήμανσης. Τίποτα λοιπόν το καινούριο μέχρι εδώ, με τη διαφορά ότι τούτη ακριβώς η αφηγηματική επιλογή επιτρέπει την προσήλωση του συγγραφέα στο θέμα του δίχως δαπάνη δυνάμεων και άσκοπους πειραματισμούς και τον διευκολύνει να αναδείξει τις πιο λεπτές πλευρές του, που ειδάλλως μπορεί να υποτιμώνταν ή να αποσκεπάζονταν. 

Σημαντικό ρόλο στην προσήλωση αυτή διαδραματίζει και η γλώσσα, που σε σχέση με την αφήγηση φέρει πιο ορατή τη σφραγίδα της ωρίμανσης, από τα πρώτα διηγήματα του ’89 μέχρι τα πιο πρόσφατα του ’14. Με βασικό φορέα το ουσιαστικό και το ρήμα, η γλώσσα του Γούτα κερδίζει σε πυκνότητα, ακρίβεια και απλότητα, αποφεύγοντας τη σπατάλη των εκφραστικών μέσων, τους γλυκερούς λυρισμούς και τη λεξιλογική εντυπωσιοθηρία για να εξασφαλίσει, τελικά, τους χαμηλούς τόνους και τη στοχαστική διάθεση που υπηρετούν πλήρως την πρόθεση του αφηγητή – λειτουργία που βλέπω να ατονεί σε κάποια διαλογικά μέρη, όπου παρ’ όλη την ανάγκη της αληθοφάνειας η γλωσσική κοινοτοπία απονευρώνει την αφηγηματική πρόθεση, για να την εγκλωβίσει στην ευκολία του κλισέ.

Η μεγαλύτερη αρετή της συλλογής βρίσκεται στη θεματολογία της, ή ακριβέστερα στη ζεστή, στην ανθρώπινη ματιά του συγγραφέα απέναντι στα θέματα, στους ήρωες και στα προβλήματα που τον απασχολούν. Εδώ θα δούμε μια σταθερή προτίμηση στις μικρές, λοξές όψεις ενός τόσο οικείου και καθημερινού βίου, όπου ο καθένας μπορεί να ανακαλέσει σχετικές εμπειρίες και να σχηματοποιήσει με δικά του υλικά τους χαρακτήρες της αφήγησης. Πρόκειται για τους ανθρώπους της διπλανής πόρτας που πίσω από το προσωπείο του φυσιολογικού κρύβουν μια μικρή ιδιοτροπία, ένα χαριτωμένο κουσούρι, ένα καταπιεσμένο πάθος, που συν τω χρόνω μπορεί άλλοτε να λάβει τη μορφή μιας απλής εμμονής, άλλοτε να ανοίξει κακοφορμισμένες πληγές και άλλοτε να εξελιχτεί σε ακραίο φετιχισμό. Σε κάθε περίπτωση, οι ήρωες του Γούτα καταπίνουν σιωπηλά μικρές δόσεις μοναξιάς και δυστυχίας, μοιρασμένοι σε μια εξωτερική και σε μια ιδιωτική πραγματικότητα που τους αποσυντονίζει και τους διασπά, ενόσω οι διαπροσωπικές, φιλικές ή τυπικές ή συγγενικές ή ερωτικές,, σχέσεις βαθαίνουν το σμπαράλιασμά τους.

Κλείνοντας, νομίζω ότι είναι άσκοπο να αναφερθώ ως είθισται στα διηγήματα που ξεχωρίζω ανάμεσα στο σύνολο. Υπάρχουν πράγματι πολύ καλά δείγματα γραφής, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι τα υπόλοιπα υστερούν. Να το ξαναπώ: τούτη η συλλογή περιέχει είκοσι πέντε ολόκληρα χρόνια εμπειρίας – αδιάκοπης, αθόρυβης και αποδοτικής. Και αυτό δεν μπορεί παρά σημαίνει κάτι πολύ σημαντικό.

Ο Παναγιώτης Χατζημωυσιάδης είναι πεζογράφος