Μεταπασχάλιες Παραδοχές

ΤΟΥ ΑΝΤΩΝΗ ΖΕΡΒΑ

Νίκος Αλεξίου, Barskij 60_6, 1999- 2000, μελάνι σε χαρτί, 60 x 88,5 εκ., φωτ. Σταύρος Βλαχάκης

Κάθε Λαμπρή βαθαίνει μέσα μου η βιωματική πεποίθηση πως οι μεγάλες εορτές της εκκλησιαστικής παράδοσης παραμένουν σε πείσμα όλων οι μόνοι κρίκοι με ό,τι αυθεντικότερο διαθέτει η ζωή μας. Με ό,τι δηλαδή εμφανίζεται από καιρό σε καιρό για λίγο και, ανεφάρμοστο πρακτικώς, φωτίζει τη διάρκεια, όπως τα σπουδαία έργα τέχνης.

Κατά βάθος, δεν έχουμε να κρατηθούμε από τίποτε άλλο. Η ζωή λένε ακολουθεί τον δρόμο της χωρίς τίποτε να τη σταματάει, καλό ή κακό. Μπορεί αυτό να ηχεί ακαταμάχητα σοφό στ’ αυτιά μας. Ομολογώ ότι δεν μου αρέσουν και πολύ τα νομοτελειακά, πραγματιστικά συμπεράσματα, όσο σοφά κι αν είναι. Η σοφία δεν είναι απλώς συμπέρασμα, μα κάτι πολύ βαθύτερο, που μας αγγίζει εκεί που όλα τ’ άλλα περιττεύουν. Εκτιμούσα πάντα και εξακολουθώ να εκτιμώ όσους επιμένουν στη χάραξη προσωπικής γραμμής πλεύσεως, χωρίς ωστόσο να αποξενώνονται από τη συλλογικότητα. Όσους εμμένουν στη θέση ότι οι συλλογικότητες δεν εξαρτώνται απλώς από την ευημερία, τον πλούτο και την επιτυχία∙ ότι αποτελούν κολυμπήθρες πρωταρχικού νοήματος που τίποτε δεν μπορεί να το υποκαταστήσει. Χωρίς την κολυμπήθρα του πρωταρχικού νοήματος μέσα στο οποίο αισθανόμαστε, πιστοί και άπιστοι, να αναβαπτιζόμαστε με κάθε μεγάλη εορτή, οι νομοτελειακές αντιλήψεις συνεργούν στο αόρατο πλην συνεχές ξερίζωμα του καθημερινού βίου. Σοφός είναι πιστεύω όποιος συναισθάνεται με τα πολλά ότι ούτε το παρελθόν, ούτε το μέλλον σώζουν από μόνα τους∙ ότι δεν υπάρχει παρά πόνος και χαρά εναλλάξ στη γλώσσα που σε γέννησε.

Χρόνο το χρόνο νοιώθουμε πως κάτι μας αφήνει, κάτι μας λείπει περισσότερο από πριν, ενώ καταβάλλονται από παντού τεράστιες προσπάθειες για να καταπεισθούμε πως όλα μεταβάλλονται ακριβώς για τη βελτίωση της ζωής μας. Ιδού το μέγα παράδοξο. Κάθε εξωτερική βελτίωση των όρων διαβίωσης μας στερεί από κάτι βαθύτερο που μένει απροσδιόριστο και το οποίο διαρκώς επιζητούμε. Νοσταλγούμε την πληρότητα των παλαιών, ελεεινολογούμε τη φτώχεια και τη μιζέρια τους. Συγκρίνουμε υπερήφανοι τις περιορισμένες δυνατότητές τους με τις πολλαπλές ανέσεις μας.  Χωρίς να το αντιλαμβανόμαστε, το παρελθόν γίνεται εφιάλτης. Αυτή είναι η αρχή που διέπει δυναστικά τις σύγχρονες συνειδήσεις. Το παρελθόν εμφανίζεται ως εφιάλτης, διότι μάθαμε να μετράμε τα πάντα βάσει ποσοτικών και ποιοτικών παραμέτρων. Πλην όμως ο εφιάλτης του παρελθόντος θα γεννάει ασταμάτητα τον εφιάλτη του μέλλοντος.

Και ξάφνου, έρχονται οι εορτές, κυρίως η κατ’ εξοχήν εορτή της Άνοιξης. Αυτοστιγμεί, το παρελθόν μετατρέπεται σε παραδείσιο παρόν.  Και πράγματι, όταν εορτάζουμε, δεν χρειάζεται να ξέρουμε τίποτε περισσότερο για τον Παράδεισο. Καμία οικονομική κρίση δεν μπορεί να σταματήσει τη γιορτή. Το απογευματινό πανηγύρι της Αγάπης υπό βροχήν στην πλατεία του Ευπαλίου Δωρίδος με τις ομπρέλες των πανηγυριωτών είναι η καλύτερη διασάφηση αυτής της μοναδικής διάθεσης.

Για τους Έλληνες, η Λαμπρή αποτελεί τη μεγαλύτερη εορτή του έτους. Εορτή που ανακυκλώνεται αιώνες τώρα χωρίς να παλιώνει στο παραμικρό. Τί μπορεί να παραβληθεί με τη σύντομη χρονική διάρκεια που ονομάζουμε Μ. Εβδομάδα και Ανάσταση! Τί συνοψίζει εναργέστερα και με τόση βαθύτητα την ίδια τη ζωή του καθενός μας! Πένθος και χαρά στην απόλυτη έκφρασή τους. Συνδεδεμένα για πάντα και αξεχώριστα. Κάθε χρόνο, το ίδιο μάθημα, το μέγιστον. Δεν υπάρχει πένθος που να μη γίνεται χαρά, ούτε χαρά που να μην ηχεί ως πένθος. Αυτού έγκειται άλλωστε και η ουσία της εκκλησιαστικής υμνολογίας, των δημοτικών και λαϊκών τραγουδιών με τα τσάμικα, τους συρτούς και τα ζεϊμπέκικα.  Και πού αλλού μπορεί να τα νοιώσει κανείς όλα τούτα περισσότερο, εκτός της μικρής κοινότητας ενός χωριού! «Δεν έχουν χαρακτήρα, γιατί η φαντασία τους δεν ριζώνει σε αγροτικές παραδόσεις», έγραφε ένας από τους ξεχωριστούς αμερικάνους ποιητές του 20^ού αιώνα, παρατηρώντας τους συμπατριώτες του. Εδώ, έχουμε πολλούς ποιητές, αλλά κινδυνεύουμε να ξεχάσουμε τί σημαίνει χαρακτήρας!

Κατά τη μεγάλη εορτή της Άνοιξης, οι περισσότεροι ταξιδεύουν στα χωριά τους. Μια αιώνια ανάγκη επιστροφής στην αφετηρία, στο σημείο εκκινήσεως του καθενός. Μια ανάγκη ειρηνικής αναρώτησης πάνω στις ατομικές και συλλογικές επιλογές. Τέτοιες μέρες, έρχεται στο νου μου η μελαγχολία όσων δεν είχαν ή έχασαν το χωριό των γονιών τους. Μα κι η Αθήνα μεταμορφώνεται σε ήσυχη και αργοκίνητη πόλη. Οι νεραντζιές και οι ακακίες κολλάν στο μάτι και θυμίζουν γαλήνια και τρυφερά χωρίς να θυμίζουν τίποτε συγκεκριμένο, όπως ακριβώς η συγκίνηση της ομορφιάς.  Τα απαρατήρητα παλαιά σπίτια των αθηναϊκών οδών γίνονται αιφνίδιοι μάρτυρες άλλων ρυθμών διαβίωσης, πολύ πιο ανθρώπινων, μακριά από τις λυσσασμένες επιδιώξεις και τους επιβεβλημένους σκοπούς.  Καταλαγιάζει η βουή των αναρίθμητων πολιτιστικών εκδηλώσεων, από τις οποίες βγαίνουμε συνήθως όπως μπήκαμε. Ο νους και το αίσθημα ξαναβρίσκουν το άνοιγμα, την οικειότητα, την εγκαρδιότητα, κάτι πέρα από το ψυχρό συμφέρον και τις διεκδικήσεις της Ιστορίας. Δεν μπορούμε να τη βάλουμε στην άκρη αλλά και δεν μπορούμε να ζούμε μόνο με το μπαστούνι της Ιστορίας.  Αυτή μου φαίνεται η πιο βαθειά, καθότι καταγωγικά αντινομική,  αλήθεια του νεώτερου ανθρώπου.

Είτε μένεις στην πόλη, είτε πας στο χωριό σου, οι μεγάλες εορτές, και δη της Ανοίξεως, σε κάνουν να ανακαλύπτεις και τις ορθές αναλογίες μεταξύ οικονομικής και κοινωνικής χρήσης ή κρίσης από τη μια μεριά, και υπέρλογης ανθρωπικότητας από την άλλη. Είναι οι θύλακες αντιστάσεως προς τους οδοστρωτήρες της δήθεν Προόδου. Ο πρόχειρος, εκμεταλλευτικός εαυτός μας συνέλκεται για λίγο, σπάει και αφήνει να φανερωθεί ό,τι πιο γνήσιο υπάρχει στη συγκεκριμένη παράδοση των ανθρώπων στη γλώσσα τους, ερήμην του πλούτου και της φτώχειας. Εξού και οι κατανυκτικοί ύμνοι του πένθους, τα κλαρίνα της ανάστασης και οι ευωχίες με τους κυκλικούς χορούς στην πλατεία. Έτσι ανακαινίζεται κάθε χρόνο το αίσθημα ότι χωρίς εορτολόγιο, το ημερολόγιο της ζωής είναι πολύ φτωχό.

Μεγάλη τύχη που έχουμε ακόμη εκκλησίες και γιορτές. Που υπάρχουν πιστοί πρόγονοι, οι οποίοι, εκόντες άκοντες, μας πείθουν πως η επιβίωση δεν είναι απλώς ζήτημα επιβιώσεως.