Ο φασισμός στην Αυστρία

THOMAS BERNHARD, Πλατεία Ηρώων, μετάφραση Βασίλης Τσαλής, Εκδόσεις Κριτική, σελ. 184

Φώτης Κόντογλου, Αϊβαλιώτης καπετάνιος,
1955. Τέμπερα σε μουσαμά
επικολλημένο σε ξύλο.
Μουσείο Νεοελληνικής Τέχνης Δήμου Ρόδου

Μας είναι δύσκολο να φανταστούμε τις αντιδράσεις του αυστριακού κοινού στις παραστάσεις του τελευταίου κι ίσως καλύτερου θεατρικού δράματος του Μπέρνχαρντ.  Ο υπογράφων την εξαιρετική μετάφραση Βασίλης Τσαλής, στο επίμετρο επιχειρεί να μας τις μεταδώσει: «Οργισμένες αποδοκιμασίες, ατέλειωτες επευφημίες κι ύστερα από είκοσι λεπτά πραγματικού χάους ο δημιουργός ανεβαίνει στη σκηνή και υποκλίνεται». Είχαν προηγηθεί επανηλημμένες αναβολές της πρεμιέρας, καθώς οι πρωταγωνιστές παραιτούνταν. Έπειτα από λίγους μήνες ο συγγραφέας πεθαίνει. Διά της διαθήκης του, «απαγορεύει το ανέβασμα των έργων του στις θεατρικές σκηνές της πατρίδας του»!

Τί είναι λοιπόν η «Πλατεία ηρώων» και γιατί προκάλεσε τέτοιο σάλο στην Αυστρία; Όσοι γνωρίζουν τα πολιτικά δρώμενα στην Αυστρία ή όσοι προσφάτως τα υποψιάστηκαν διά της στάσης των Αυστριακών στην προσφυγική κρίση, δεν θα εκπλαγούν ιδιαίτερα. Η Πλατεία ηρώων είναι η κεντρική πλατεία της Βιέννης, όπου το 1938 ο Χίτλερ κήρυξε την προσάρτηση της Αυστρίας και αντί πόλεμο έγινε δεκτός με λουλούδια και χειροκροτήματα κι έβγαλε λόγο μπροστά σε 200.000 Αυστριακούς που παραληρούσαν.

Ο Μπέρνχαρντ οικοδομεί ένα δράμα όπου ο απόηχος του φασισμού επικρατεί (έτος 1988) και προοιωνίζει την συνέχεια.  Η υπόθεση του δράματος είναι σε γενικές γραμμές η εξής: ένας επιτυχημένος καθηγητής, σε ανύποπτο χρόνο και χωρίς να ξεκαθαρίζονται τα αίτια, αυτοκτονεί. Το δράμα στήνεται σε τρεις πράξεις, πριν την κηδεία, λίγο μετά και στο πένθιμο δείπνο. Ο συγγραφέας χρησιμοποιεί μια μεταξύ στίχου και πεζογραφήματος γραφή που χωρίς να γίνεται ψεύτικη ή βερμπαλιστική ενισχύει την δραματουργική ένταση του κειμένου.

Ξεκινώντας, όπως το συνηθίζει, απαλά, μαλακά, σκιαγραφεί τους απόντες μέσα από διαλόγους και πράξεις των υπηρετών. Καθώς το δράμα εξελίσσεται, αρχίζει να πέφτει φως στις σκιές. Η σύζυγος αποδεικνύεται ψυχοπαθής. Ακούει τον θόρυβο από την πλατεία ηρώων του 1938 και δεν μπορεί να ησυχάσει. Ο αδελφός, ο οποίος φαίνεται να μιλάει δια στόματος Μπέρνχαρντ, λυσσασμένος πολέμιος της ίδιας της πατρίδας του, τα παιδιά του, ένας συνάδελφος, η γυναίκα του. Πρόσωπα τα οποία σταδιακά κι επώδυνα δημιουργούν μια εικόνα απολυταρχίας και υφέρποντος φασισμού, μιας κατάστασης που δεν φαίνεται να έχει πολύ αλλάξει από την εποχή του Χίτλερ, το 1938.

ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΠΑΓΙΑΝΝΗΣ