Κώστας Φιλίνης

Πολιτική και πνευματική «αυτοβιογραφία»

ΤΟΥ ΣΠΥΡΟΥ ΚΑΚΟΥΡΙΩΤΗ

Γιώργος Τσεριώνης, Αναμνηστικό, 2016, πηλός, φωτογραφία, χρώμα εκολίνης, 3 x 16 x 26 εκ.

Β. ΚΑΡΑΜΑΝΩΛΑΚΗΣ, Κ. ΛΑΜΠΡΙΝΟΥ, Γ. ΜΠΑΛΑΜΠΑΝΙΔΗΣ, Τ. ΤΡΙΚΚΑΣ (επιμ.), Κώστας Φιλίνης: ένας διανοούμενος της δράσης. Κείμενα θεωρίας και πολιτικής, ΑΣΚΙ / Ινστιτούτο Ν. Πουλαντζάς / Θεμέλιο, Αθήνα 2015, σελ. 315.

Ο Κώστας Φιλίνης υπήρξε ένα από τα ηγετικά στελέχη της Αριστεράς που, απ’ όσο γνωρίζω, δεν κατέλιπε κάποια συγκροτημένη αυτοβιογραφική μαρτυρία. Την έλλειψη αυτή όμως αντισταθμίζουν, σε ένα βαθμό, τα δεκάδες πολιτικά κείμενα που μας άφησε, μέσα από τα οποία ο αναγνώστης μπορεί να ακολουθήσει τα χνάρια μιας, συχνά δύσκολης και πάντα ανηφορικής, πνευματικής πορείας. Πορεία που συμπίπτει, όχι χωρίς αποκλίσεις, με την περιπέτεια της ανανεωτικής αριστεράς...

Αυτόν τον στόχο, τη συγκρότηση μιας «ανορθόδοξης βιογραφίας», υπηρετούν τα κείμενα που συγκεντρώνονται στον τόμο Κώστας Φιλίνης: ένας διανοούμενος της δράσης. «Κείμενα θεωρίας και πολιτικής», που συνέλεξαν και τοποθέτησαν σαν πολύτιμες ψηφίδες η Κατερίνα Λαμπρινού και ο Γιάννης Μπαλαμπανίδης, ανασυγκροτώντας τους αναβαθμούς μιας συχνά επώδυνης πορείας, την οποία σκιαγραφούν περιεκτικά στο εισαγωγικό τους κεφάλαιο.

Την πολιτική διαδρομή του Κώστα Φιλίνη, από την ΟΚΝΕ των πρώτων χρόνων της Κατοχής μέχρι τα έδρανα του Ευρωκοινοβουλίου, σκιαγραφεί ο συνοδοιπόρος του Τάσος Τρίκκας, φιλοτεχνώντας το πορτρέτο του «οργανικού διανοούμενου» με το οποίο ολοκληρώνεται αυτή η συναγωγή τεκμηρίων για την πολιτική δράση και τη θεωρητική συμβολή του.

Ανάμεσα σε αυτά τα δύο κείμενα, η «ζωντανή φωνή» του Φιλίνη: Κείμενα δημοσιευμένα κατά κύριο λόγο στην Αυγή και άλλα έντυπα της αριστεράς, αλλά και αδημοσίευτες εισηγήσεις και ομιλίες, κείμενα ιστορικά, από τα χρόνια της Αντίστασης, των διώξεων και των φυλακίσεων, όπως οι δύο επιστολές κρατουμένων στις φυλακές της Αίγινας, με τις οποίες καταδικάζεται η 12η Ολομέλεια και εκφράζεται η στήριξη στο Γραφείο Εσωτερικού.

Στη συνέχεια, τα κείμενα παρατίθενται θεματολογικά, σηματοδοτώντας την πολιτική και διανοητική εξέλιξη του Κώστα Φιλίνη: από τις θεωρητικές συμβολές στον αγώνα για την ανανέωση της αριστεράς και τη συγκρότηση του ΚΚΕ εσ. στη χάραξη της στρατηγικής του «δημοκρατικού δρόμου», μέσα από σειρά διαρθρωτικών αλλαγών που θα «προσδιορίζουν τη δυνατότητα μετατοπίσεων στο συσχετισμό δυνάμεων ανάμεσα στις τάξεις» και τον μετασχηματισμό του κοινωνικού συστήματος.

Προϋπόθεση για μια τέτοια στρατηγική δεν μπορούσε παρά να είναι η αυτονόμηση από το σοβιετικό μοντέλο. Σε αυτό το πεδίο ο Φιλίνης υπήρξε πολιτικά πολύ πιο θαρραλέος από τους περισσότερους, τότε, συντρόφους του, καταδικάζοντας απερίφραστα τον σοβιετικό ηγεμονισμό και τις εκδηλώσεις του στα τέλη της δεκαετίας του 1970, από το Αφγανιστάν μέχρι την Πολωνία. Η δημόσια διαφωνία του με τον Λεωνίδα Κύρκο είναι εδώ χαρακτηριστική. 

Στην αναζήτηση ενός νέου θεωρητικού υποδείγματος, βασικοί πυλώνες για τη σκέψη του στάθηκαν ο Γκράμσι και ο Πουλαντζάς, έργα των οποίων άρχισε να μεταφράζει κατά τη διάρκεια της φυλάκισής του, την περίοδο της χούντας, και στα οποία θα θεμελιώσει θεωρητικά την ευρωκομμουνιστική επιλογή. Η αναγνώριση της οφειλής αποτυπώνεται σε ένα εκτενές κείμενο του 1980 για τον Πουλαντζά, ενώ σε μία συζήτηση με τον εκδότη Λουκά Αξελό ο Φιλίνης μιλά και ως μεταφραστής του Γκράμσι, αναφερόμενος στις συνθήκες κάτω από τις οποίες μεταφέρθηκαν στα ελληνικά τα πρώτα κεφάλαια από τα Τετράδια της φυλακής...

Οι θεωρητικές αυτές αναζητήσεις θα οδηγήσουν τη σκέψη του, μεταξύ άλλων, στις καινοτόμες πολιτικές του επεξεργασίες για την αυτονομία της τέχνης και της επιστήμης, τον ιδιαίτερο και αυτόνομο ρόλο των νέων κοινωνικών κινημάτων, αλλά και στην αταλάντευτη επιλογή του αριστερού ευρωπαϊσμού. Επεξεργασίες που καταγράφονται εντυπωσιακά νωρίς, σε κείμενό του για το 3ο (11ο) Συνέδριο του ΚΚΕ Εσ., το 1982, και θα τον οδηγήσουν, αργότερα, όταν πλέον τεθεί το ζήτημα της «μετεξέλιξης» ή της «αναβάθμισης», ουσιαστικά της υπέρβασης του κομμουνιστικού χαρακτήρα του φορέα της ανανεωτικής αριστεράς, να παλέψει για μια «τρίτη άποψη», με έμφαση στα νεωτερικά στοιχεία του κόμματος και τη «διαλεκτική ένταση» ανάμεσα σε αυτό και τα κοινωνικά κινήματα.

Τα πολιτικά και θεωρητικά κείμενα που συγκροτούν τον τόμο Κώστας Φιλίνης: Ένας διανοούμενος της δράσης έρχονται να προστεθούν σε μια σειρά εκδόσεων που διασώζουν δυσεύρετα γραπτά τεκμήρια από την πολιτική ιστορία της ανανεωτικής αριστεράς και μαρτυρίες ή αναστοχαστικές καταγραφές ηγετικών στελεχών της, συγκροτώντας, μαζί με το διαθέσιμο αρχειακό υλικό, ένα σώμα πηγών που επιτρέπει στους νεότερους ιστορικούς τη μελέτη της εικοσάχρονης περιπέτειας του εγχειρήματος της ανανέωσης της αριστεράς στην Ελλάδα. Σε αυτό το εγχείρημα –και σε αυτό– η διανοητική συμβολή του Κώστα Φιλίνη αποτελεί πολύτιμο συμπαραστάτη.

Ο Σπύρος Κακουριώτης είναι δημοσιογράφος