Μια υποδειγματική έκδοση

ΤΗΣ ΡΟΥΛΑΣ ΑΛΑΒΕΡΑ

Κωστής Βελώνης, All that we hold dear, 2015, ξύλο, κόντρα πλακέ, ακρυλικό, ψευδάργυρος, ύφασμα, κεραμεικό, 147 x 39 x 12 εκ.

ΝΙΚΟΥ ΝΙΚΟΛΑΪΔΗ, Επιλεγμένα διηγήματα, Επιμέλεια: Βασίλης Βασιλειάδης εκδόσεις Αρμίδα, Λευκωσία, Κύπρος

Στα επιλεγμένα διηγήματα του Νίκου Νικολαΐδη-Κυπρίου (1884-1956), ευδιακρίνεται η φιλολογική συμπάθεια στον διηγηματογράφο, και εξ αυτής η συγκροτημένη και γνωστική επιμέλεια του Βασίλη Βασιλειάδη, επιστημονικού ερευνητή στο Κέντρο Ελληνικής γλώσσας, που εισχωρεί στη βαθύτερη κατανόηση του διηγηματογράφου Νικολαΐδη και στην ενστικτώδη τιμιότητά του, φύση και θέση, με την εισαγωγή του, που φέρει γενικό τίτλο «Το διηγηματικό έργο του Νίκου Νικολαΐδη», να περιέχει τις ενότητες: 1) Ειδολογική διάκριση και συνάφεια, 2) Η συγχρονική πρόσληψη του διηγηματικού του έργου, 3) Τα ανθολογημένα διηγήματα: Οι υπηρέτες, Η κούκλα, Στριμμένη ψυχή, Μεταθάνατο, Η παραμονή του Σωτήρος, Το ξένο σκυλί, Ο Σκέλεθρας, Ο αδέξιος, Το μυστικό, Σκρόφα, Τα κορόιδα, Σα σκυλί, Ο Γυριστής. 4) Η επιμελημένα ανορθόδοξη γραφή και στίξη.

Το 1878, ως γνωστόν, στο συνέδριο του Βερολίνου η Τουρκία έδωσε την Κύπρο στη Μεγάλη Βρεττανία. Το 1882 οι Άγγλοι παραχώρησαν στην Κύπρο σύνταγμα, επιβάλλοντας τη δική τους θέληση και δύο χρόνια μετά, το 1884 μέσα στην Αγγλική δεσποτεία, στη Λευκωσία γεννιέται ο Νικολαΐδης. Το 1889/1890 πεθαίνει ο πατέρας του, δύο χρόνια μετά η μητέρα του. Ορφανά, αυτός και η αδελφή του, βιώνουν τον χαμό και την απόλυτη φτώχεια. Δουλεύει από δεκατεσσάρων ετών σε βιβλιοδετείο, κι εκεί διαβάζει Βερναρδάκη, Μιστριώτη, κλασσικούς, και τους Αθλίους μεταφρασμένο από τον Ι. Ισιδωρίδου Σκυλίτση, 1862, με εκδότη τον Μιχαήλ Ι. Σαλίβερο. Αυτό το βιβλίο πρέπει να τον ώθησε να μεταφέρει τα παιδικά του βάσανα στη δημιουργική λογοτεχνία.

Οι γεροντότεροι του περασμένου αιώνα που είχαν συνεργαστεί μαζί του, τον άκουγαν να λέει ότι ο καλλιτέχνης φέρνει κάτι στον κόσμο, χωρίς όμως να καταστρέψει ό,τι υπήρχε. Προσωπικά, όταν το άκουσα από γέροντα τυπογράφο των Αθηνών, νομίζω αρχές του 1964, είπα μέσα μου πως κάτι άλλο πλέον ζούσαμε, διότι ήταν σχεδόν “υποχρέωσή” μας να καταστρέφουμε τους προηγούμενους.

 Το 1905 ο Στρατής Τσίρκας υπολογίζει ότι ίσως είκοσι χρονών όταν δημοσιεύει ανώνυμα μία πρόζα στο ΑΟΔΟ (φιλολογικό παράρτημα της εφημερίδας Ακρόπολις) του Βλάση Γαβριηλίδη. Το 1908 όμως είναι μία πλήρης χρονιά του σε λογοτεχνικές δραστηριότητες. Το 1909 κυκλοφορεί το πρώτο τεύχος του περιοδικού Σεράπιον. Ταξιδεύει στην Αλεξάνδρεια. Γράφει ένα χριστουγεννιάτικο διήγημα στην εφημερίδα Φως του Καΐρου. Σε επιστολή του το 1925 στον Αιμίλιο Χουρμούζιο σκέφτεται να το ξαναγράψει και να το στείλει για δημοσίευση στην Αβγή. Ταξιδεύει Αθήνα, μπαίνει στον κύκλο Σικελιανού, μετά Αλεξάνδρεια, Κάιρο μέχρι και Βιέννη. Αλητεύει. Ένας Κέρουακ του 1913/ 1914/ 1915, Κύπριος! Ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος τον βρίσκει στη Συρία. Αλητεύει, και δημοσιεύει. Το 1918 αρχίζουν προβλήματα στην υγεία του. Ταλαιπωρείται από δερματικά. 1919 ... 1923: “Δημοσιεύεται ολιγόλογο και με υπεκφυγές σχόλιό του για τον Καβάφη στη Νέα Τέχνη”. Συναναστρέφεται λίγο τον ποιητή. 1924: στην Αθήνα μαρτυρείται ότι είναι ένας από τους σπουδαιότερους διηγηματογράφους. Ο Φάνης Μιχαλόπουλος θέτει “ζήτημα Νικολαΐδη” και την παραγνώρισή του. Το 1931 ταξιδεύει στην Ευρώπη, αλητεύει, κοιμάται σε παγκάκια, σε άσυλα αστέγων.

Βιώνει την απόλυτη φτώχεια. Έλκος στομάχου, δερματικά. 1941: ξανά Κάιρο. Στις 26 Ιουνίου τον επισκέπτεται ο Γιώργος Σεφέρης. Το 1943 ιδρύεται ο Ελληνικός Απελευθερωτικός Σύνδεσμος. Είναι ένθερμος υποστηρικτής, αλλά η υγεία του έχει κλονισθεί πλέον σοβαρά. 1944 ... 1950: παραδίδει στον Τσίρκα το αρχείο του. Ο Τσίρκας δημοσιεύει στο Περιοδικό Αλεξανδρινή Λογοτεχνία το πρώτο μέρος της μελέτης του για τον συγγραφέα, στην οποία τον αποκαλεί “Αρχάγγελο του ΄Υφους και του Ήθους της Λογοτεχνίας». 1952: εντοπίζεται μυοκαρδίτιδα. Επισκέπτεται τον Γ. Φ. Πιερίδη στο Κάτω Βαρώσι. 1953 ... 1956: συμμετέχει στις διαδηλώσεις για την καταδίκη των Καραολή και Δημητρίου. 1956: υπογράφει διαμαρτυρίες για την πολιτική των Άγγλων στην Κύπρο. Πεθαίνει στις 24 Φεβρουαρίου στο Κοινοτικό Νοσοκομείο του Καΐρου. Ό,τι σώθηκε από τα γραπτά του, το δημοσίευσε ο Τσίρκας στην Επιθεώρηση Τέχνης λίγους μήνες μετά τον θάνατό του.

Σπάνια πλέον αποκομίζω κάτι το μυθικό από τις φιλολογικές μελέτες. Με το βιβλίο όμως του Βασίλη Βασιλειάδη για τον Νίκο Νικολαΐδη-Κύπριο, έναν λογοτέχνη που πάντα νοιαζόταν και πάντα γκρίνιαζε, συμβαίνει να μπαίνεις αόρατος μεταγενέστερος στα 1908, στα διηγήματά του και στις αγωνίες του πώς θα πάνε τα πράγματα, η γραφή, η έννοια του γραψίματος. Πραγματικά συμβαίνει. Γιατί δεν δίνει ατμόσφαιρες, αλλά κόσμο. Ο τίτλος στο άρθρο του Αλέξη Ζήρα για τον Νικολαΐδη είναι χαρακτηριστικός: “Η στράτευση του Νίκου Νικολαΐδη στον δημοτικισμό. Το μεταίχμιο του 1908” (Νέα Εποχή, 226 / 1994). Πάντως μου έκανε εντύπωση στο χρονολόγιο του Νικολαΐδη πως δεν υπάρχει σχέση ή συνάντηση με Λαπαθιώτη και Β. Ζήνωνα, Κύπριος ο Ζήνωνος, ο οποίος είχε μεταφράσει μεταξύ άλλων και το “Η τρομερή εκδίκησις” του Γκόγκολ για την Εκδοτική Εταιρεία Φιλολογική Κυψέλη.

Ο Νίκος Νικολαΐδης φοίτησε μέχρι την τετάρτη δημοτικού. Εγκατέλειψε το σχολείο και ρίχτηκε στη βιοπάλη. Στο ανά χείρας βιβλίο, αν δε μου ξέφυγε κάτι, δεν υπάρχουν σχετικές πληροφορίες, πιθανόν να έμεινε στάσιμος για τρείς ή τέσσερις χρονιές στην τρίτη ή τετάρτη δημοτικού, οπότε μετά τα βρόντηξε. Αυτό και μόνον τον διαφοροποιεί από τους άλλους, τους intellectuels ποιητές της ίδιας γενιάς, όχι μόνον ως ψυχοσύνθεση, αλλά ως ευφυή καλλιτέχνη, έντονο και καθαρό, που δημιουργεί και δημιουργείται στην καθ’ οδόν πορεία της ελληνικής λογοτεχνικής γλώσσας.

Σήμερα θα έλεγαν, για ανάλογη συμπεριφορά ενός παιδιού, ότι έχει μαθησιακές δυσκολίες ή δυσλεξία. Ο Αϊνστάιν π.χ. ήταν παιδί που υπέφερε από δυσλεξία και ήταν, κι αυτός, ένας αναγνωρισμένος ευφυής, αλλά ο Αϊνστάιν δεν είχε να ξοφλήσει τη μοίρα του, μ' άλλα λόγια να ξοφλήσει το τίμημα να δημιουργεί σε μια σπαρακτική επαρχιακή Ελλάδα ή στην σπαρακτική Αγγλοκρατούμενη Κύπρο.

 Η Ρούλα Αλαβέρα είναι ποιήτρια