10/1/16

Ξαναβλέποντας το κινηματικό ’60

ΤΟΥ ΚΩΣΤΑ ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΥ

ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΟΠΟΥΛΟΣ, Ο κύκλος διαμαρτυρίας του ’60. Συλλογική δράση και δημοκρατία στην προδικτατορική Ελλάδα, Εκδόσεις Νήσος, σελ. 538

Για δεκαετίες η εγχώρια κοινωνική επιστήμη έχει στρέψει την προσοχή της στη δεκαετία του 1960, ως μίας κρίσιμης περιόδου με σαφείς κοινωνικές, πολιτικές και πολιτισμικές επιδράσεις στη μετέπειτα εξέλιξη του ελληνικού κοινωνικού σχηματισμού. Το σώμα των ιδεών, των πρακτικών και των διεκδικήσεων που προέβαλαν ως εκφράσεις της κοινωνικής δυναμικής, θεωρήθηκαν, όχι άδικα, ως μία μεγάλη συλλογική εκκρεμότητα η οποία εκπληρώθηκε, εν μέρει και ενίοτε με αντιφατικό τρόπο, με τη Μεταπολίτευση και τα πρότυπα πολιτικοποίησης που αυτή ανέδειξε. Η «σύντομη δεκαετία του ’60», όπως έχει περιγραφεί, έχει κατανοηθεί ως ένα «κοινωνικο-πολιτικό εργαστήριο» που διαμόρφωσε νέες πολιτικές ταυτότητες, προέταξε αιτήματα κοινωνικού και θεσμικού εκσυγχρονισμού και αποτέλεσε κορύφωση των πολλαπλών αντιφάσεων της μετεμφυλιακής περιόδου. Πάνω απ’ όλα, βέβαια, η δεκαετία του 1960 χαρακτηρίστηκε από μία έκρηξη της συλλογικής δράσης, από την πολύσημη παρέμβαση παλαιών και νέων συλλογικοτήτων η οποία απέληγε, σε πολλές περιπτώσεις στην αμφισβήτηση και στη σύγκρουση. Υπ’ αυτήν την έννοια, η συστηματική παρακολούθηση των ποικίλων συλλογικών δράσεων της περιόδου αποτελεί μία sine qua non προϋπόθεση για την κατανόηση των οικείων διεργασιών, αλλά και για τη διασύνδεση των επιμέρους δράσεων μεταξύ τους. 

Στο πλαίσιο αυτό η εξαιρετική ερευνητική προσπάθεια του Δημήτρη Παπανικολόπουλου είναι ιδιαίτερα πρωτότυπη, καθώς φιλοδοξεί να εισφέρει μία συνολική ερμηνεία της κινηματικής δράσης στη δεκαετία του 1960 και η συσχέτισή της με τις πολιτικές εξελίξεις της περιόδου, το πρόταγμα του εκδημοκρατισμού και τη συνακόλουθη εκτροπή του 1967. Η εντυπωσιακή σε εμπειρικό εύρος και θεωρητικό βάθος εργασία του Παπανικολόπουλου επιχειρεί να αναπαραστήσει κριτικά τη συγχορδία των συγκεκριμένων συλλογικών δράσεων, τόσο διαμέσου των οργανωτικών μορφών που τις προώθησαν όσο και αναδεικνύοντας τις κινητοποιητικές πρακτικές που αυτές εργαλειοποίησαν. Ο συγγραφέας, αξιοποιώντας το πλούσιο θεωρητικό δυναμικό της κοινωνιολογίας των κοινωνικών κινημάτων (και της συγκρουσιακής πολιτικής), ανασυνθέτει την εικόνα μίας πυκνής σε συλλογικά συμβάντα εποχής, εντοπίζοντας τους κρίσιμους αιτιώδεις μηχανισμούς της κινητοποίησης, τα ρεπερτόρια δράσης, τα πολιτικοϊδεολογικά προτάγματα, την αλληλεπίδραση ανάμεσα στα διάφορα κινήματα, την επίδρασή τους στα μεγάλα διακυβεύματα της περιόδου, αλλά και την ατομική εμπειρία των μετεχόντων με τις επιμέρους νοηματοδοτήσεις της.     
Η μελέτη χωρίζεται σε τρία μέρη: στο πρώτο μέρος υπάρχει ένα εκτεταμένο θεωρητικό κεφάλαιο στο οποίο συγκεντρώνονται κριτικά όλες οι οικείες θεωρητικές προσεγγίσεις γύρω από τα θέματα της συλλογικής δράσης και διαμαρτυρίας, των κοινωνικών κινημάτων και της συγκρουσιακής πολιτικής. Ο συγγραφέας καταλήγει σε μία σειρά από έννοιες και όρους τους οποίους χρησιμοποιεί στην έκθεση της ακολουθίας των κινηματικών γεγονότων, όπως επίσης και στα βασικά θεωρητικά σχήματα με τα οποία συνομιλεί. Το εν λόγω κεφάλαιο μπορεί να διαβαστεί από μόνο του και ως μία σύντομη και πυκνή εισαγωγή στη θεωρία των κοινωνικών κινημάτων.
Το δεύτερο μέρος, που καλύπτει και τη μεγαλύτερη έκταση του βιβλίου, αναφέρεται στην εξιστόρηση των κινηματικών δράσεων στη δεκαετία του 1960 ανά πεδίο παρέμβασης. Αρχικά αναλύεται η δεκαετία του 1950 και επισημαίνονται οι οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές προϋποθέσεις ανάδυσης των κινημάτων της επόμενης δεκαετίας με έμφαση στη διαμόρφωση ενός φοιτητικού διεκδικητικού υποκειμένου και στην επανάκαμψη των street politics λόγω του κυπριακού ζητήματος. Στη συνέχεια, ακολουθεί η ανάλυση -με σειρά αναφοράς- του κινήματος για τον εκδημοκρατισμό, του εργατικού κινήματος, του αγροτικού κινήματος, του σπουδαστικού κινήματος και του κινήματος ειρήνης. Ο συγγραφέας ακολουθεί μία κοινή μεθοδολογική τακτική σε όλα αυτά τα κεφάλαια: αφηγείται την εξέλιξη των κινημάτων από την έκρηξή τους έως και την κάμψη τους αξιοποιώντας το εννοιολογικό οπλοστάσιο που έχει παρουσιάσει στην αρχή της μελέτης. Με αυτόν τον τρόπο δημιουργεί ένα κινηματικό πανόραμα που επιτρέπει την κατόπτευση της αλληλοσυσχέτισης των κινημάτων και της συμπύκνωσής τους σε έναν ενιαίο κύκλο διαμαρτυρίας. Κρίσιμα σημεία που καταγραφεί ο συγγραφέας είναι η σύμπτωση των κινηματικών ροών στη διεκδίκηση του εκδημοκρατισμού, η ανάδειξη των ετών 1961 και 1963 σε πολλαπλασιαστές κινηματικής δραστηριότητας, η εμμένεια των κινημάτων και κατά τη διάρκεια της κυβέρνησης της Ένωσης Κέντρου και η υποχώρηση της εν λόγω δραστηριότητας μετά το 1965.

Στο τρίτο μέρος ο Παπανικολόπουλος διατυπώνει τα συμπεράσματα της μελέτης του εξηγώντας τη χρησιμότητα κάθε θεωρητικού σχήματος της κοινωνιολογίας των κοινωνικών κινημάτων για την κατανόηση του «κύκλου διαμαρτυρίας του '60» και παρουσιάζει και ορισμένες ανοιχτές υποθέσεις. Έτσι, συμπεραίνει ότι οι κινητοποιήσεις της περιόδου ήταν κατά κύριο λόγο βίαιες και παρεμποδιστικές από την αρχή, οργανωμένες και όχι αυθόρμητες, που βρήκαν την κορύφωσή τους στα Ιουλιανά. Αυτές χαρακτηρίστηκαν από έναν υψηλό βαθμό πολιτικοποίησης των αιτημάτων -σε σημείο που παραδοσιακά οικονομικά αιτήματα έτειναν να απορροφηθούν από το κυρίαρχο αίτημα του εκδημοκρατισμού- ενώ οι οργανώσεις που τις προώθησαν -κόμματα, συνδικάτα, οργανώσεις νεολαίας, αγροτικοί σύλλογοι, κινήματα ειρήνης- λειτούργησαν υπό ένα πλαίσιο «ανταγωνιστικής συνεργασίας» μεταξύ τους που βασίστηκε σε μία διαλεκτική ελέγχου/αυτονομίας. Τέλος, η δεκαετία του 1960, ως μία «διαδικασία γνωστικής απελευθέρωσης», παρήγαγε ιδέες, αξίες και πρακτικές που υπερέβαιναν το περιοριστικό τυπικό και άτυπο κανονιστικό πλαίσιο της εποχής και προοικονομούσαν μία τάση εκσυγχρονισμού και με ριζοσπαστικές, μεταξύ άλλων, απολήξεις. Το βιβλίο του Παπανικολόπουλου θα είναι σίγουρα αφορμή για πολλές συζητήσεις και αποτελεί μία σημαντική προσθήκη στην εγχώρια επιστημονική παραγωγή.  

Κωστής Βελώνης, Untiled ('Bird House Play' series), 2015, ξύλο, ακρυλικό, λεκέδες από γρασίδι και χώμα , 143 x 113 x 10 εκ.

Δεν υπάρχουν σχόλια: