Μετανάστευση γενεών

ΤΟΥ ΝΙΚΟΥ ΚΟΥΡΜΟΥΛΗ

Γιάννης Ψυχοπαίδης, Ερμής ΨυχοπομπόςΙ, 43x 45 εκ.

ΚΟΛΟΥΜ ΜΑΚΚΑΝ, Υπερατλαντικός, μετάφραση: Κατερίνα Σχινά, εκδόσεις Καστανιώτη, σελ. 384

Σήμερα το μυθιστόρημα που διατρέχει εποχές, έχοντας για οδηγό τα σημειώματα των γεγονότων του χρόνου, διατρέχει τον κίνδυνο να αναμετρηθεί άνισα με τη μαύρη τρύπα της έλλειψης μεγάλων αφηγήσεων, από την μια, και από την άλλη με τους θεμελιακούς τίτλους του παρελθόντος. Επειδή το αποκαλούμενο ιστορικό μυθιστόρημα, εκείνο που οι ειδήμονες αναγγέλλουν ως «μεγαλύτερο από τη ζωή», αρέσκεται τελευταία στο να καταδεικνύει την Ιστορία ωσάν αναβολικό που παραφουσκώνει το σώμα, εδώ έχουμε να κάνουμε με μια γενναιόδωρη εξαίρεση, για να είμαστε αρκούντως επιεικείς.

Ο Ιρλανδός Κόλουμ ΜακΚαν απέχει παρασάγγας από τους συνταγογράφους μυθοπλάστες του συρμού. Μπορούμε να πούμε, μετά λόγου γνώσης, ότι πρόκειται για έναν από τους πλέον χαρισματικούς μυθοπλάστες της γενιάς του (γεννημένος στο Δουβλίνο, το 1965). Όσοι δεν τον γνωρίζουν, ας σπεύσουν. H πεζογραφική «σέπια» του ΜακΚαν αναδεικνύει τον μεταίχμιο χώρο που ορίζει η ανακάλυψη και η μετέπειτα απώλεια. Το όραμα για ρίζωμα στο άγνωστο και οι νέες ιδέες που έρχονται να ακολουθήσουν. Η πορεία της νοητικής φθοράς, της απομόνωσης, από το πέρας των ξεφτισμένων οραμάτων, που κάποτε έλαμπαν σαν το νέκταρ της παγκόσμιας πρωτοπορίας. Ή τουλάχιστον έτσι φαίνονταν.

Χωρίς επιτηδεύσεις και συνάμα λεπτή κατεργασία των επιφανειών του λόγου, ο συγγραφέας παίρνει το ελάχιστο και το μεταμορφώνει σε ύλη ιστορικής εργασίας. Κυριαρχεί η θρυμματισμένη μνήμη και η αγωνία της σιωπής. Ένας αγνοούμενος «μύκητας» διατρέχει το μυθιστόρημα: αυτός που παρακινεί τον άνθρωπο για υπερβάσεις πέρα της φαντασίας και φυσικά της λογικής. Στον αντίποδα του εντυπωσιασμού, ο Κόλουμ ΜακΚαν κατασκευάζει τον αφηγηματικό του άξονα, γύρω από την απίθανη διάσχιση του Ατλαντικού, που πραγματοποιούν οι βετεράνοι πιλότοι του Α.Π.Π, Τζον Άλκοκ και Άρθουρ Μπράουν. Η διαδρομή έχει εκκίνηση από την Νέα Γη και προορισμό το Δουβλίνο. 1.980 μίλια σε 16 ώρες έγραφαν οι New York Times του 1919, γι’ αυτό το απίθανο κατόρθωμα.

Αναπάντεχη και η περιγραφή του συγγραφέα, με την πένα του καρφωμένη στην άτρακτο του αεροπλάνου. Στον νέο τόπο ο Άλκοκ θα αναπαυθεί εν ειρήνη, ενώ ο Μπράουν θα ζήσει στην αβάσταχτη απομόνωση ενός ανθρώπου που για αυτόν η έννοια ήρωας, είναι απλά μια μπερδεμένη θύμηση. Ο Φρέντερικ Ντάγκλας είναι μαύρος, πρώην σκλάβος, έμαθε μόνος του γραφή και ανάγνωση και διαβαίνει τις πύλες του Δουβλίνου για να μεταδώσει τη φλόγα του αγώνα κατά του ρατσισμού. Ένας σπάνιος λόγιος, που όμως είναι ξεριζωμένος από παντού, παρά την θερμή φιλοξενία σε θρησκευτικούς κύκλους της Ιρλανδίας. Μια γυναίκα σε άθλια κατάσταση μ’ ένα νεκρό μωρό στην αγκαλιά, θα πυροδοτήσει τα ξόρκια των ενστίκτων. Τις ιστορίες αυτές ενώνουν δύο γυναίκες. Η Λίλι Ντάνκαν, υπηρέτρια στον οίκο των Βαπτιστών, που θέλει να μεταναστεύσει στις ΗΠΑ για ένα καλύτερο μέλλον, και της κόρης της Έμιλυ, μιας δημοσιογράφου που δεν έγινε ποτέ της συγγραφέας, και θα βρεθεί κοντά στο περιβάλλον των αεροπόρων.

Ο συγγραφέας θα χρησιμοποιήσει τις αληθινές ιστορίες, για να φωτίσει εκείνο που τον απασχολεί ιδιαίτερα: την μετακίνηση πληθυσμών. Την ανάθρεψη ατόμων και μικροκοινοτήτων, μεταξύ ηπείρων. Ο Κόλουμ ΜακΚαν, δεν φιλοτεχνεί πορτραίτα. Ούτε παίζει στην ξεπερασμένη ρουλέτα της αποδόμησης. Μετρά τον χρόνο που προσθαφαιρείται από την περιπέτεια της ανθρώπινης ακύρωσης. Παρακολουθεί με σεπτότητα και αντοχή, τους μυστικούς παραδρόμους των ανύποπτων επιθυμιών. Τον κρίκο που σπάει και ξεμακραίνει από το βαρύ φορτίο της ιστορικής περιόδου ή προσώπου. Ο λόγος του αφουγκράζεται τις ερμηνείες που δίνει ο καθένας μας στο κέλυφος της πληροφορίας. Δεν υπηρετεί όμως μια στείρα γεγονοτολογία, που τσακίζει τους χαρακτήρες στη μέση, καταντώντας τους ανδρείκελα. Όχι. Ο Κόλουμ ΜακΚαν σκάβει την επιφάνεια των ψευδαισθήσεων. Αποφαίνεται πως ο άνθρωπος είναι σχεδόν αδύνατον να διαφύγει των ασήμαντων στιγμών του. Μικρές βαλβίδες σε αρρυθμία εντός εξαρτώμενου συστήματος κίνησης ζωτικών πόρων, που αχνοφαίνονταν ήδη από στις αρχές του προηγούμενου αιώνα.

Κουκούλι, και εκπορνευτής παράλληλα, της ανθρώπινης ευαρέσκειας, η οικογένεια. Η συνέχιση των γενεών. Το καταραμένο γινάτι στο χείμαρρο της ανάγκης. Οι γυναίκες και ο δεσμός τους μέσα στο χρόνο, οι συναναστροφές και η βούλησή τους, αποτελούν τελικά το γενεαλογικό δέντρο του μυθιστορήματος αυτού. Κάποια στιγμή η γέννες σταματούν. Κυρίως από την άρνηση της εν δυνάμει μητέρας να παραστεί στη σκύλευση της αυτοεικόνας της. Έτσι και η Χάνα Κάρσον, η τελευταία μιας μακράς δυναστείας που εξανεμίστηκε από θανάτους και προσφυγιά, θα κοιτάξει πίσω για να διαπιστώσει εάν η ζωή της ήταν γνήσια. Αποφεύγοντας τα «μεγάλα» γεγονότα των ιστορικών κόμβων, ο Κόλουμ ΜακΚαν από την Ιρλανδία, πιστός στην παράδοση της πατρίδας του, μας δίνει ένα άρτιο μυθιστόρημα για τις απολεσθείσες αισθήσεις μας. Για την «αυτονόητη» έλξη προς της χειραφέτηση, που δεν είναι εύκολη υπόθεση. Μοιάζει με σκάλα δίχως τέλος.

Ο Νίκος Κουρμουλής είναι κριτικός λογοτεχνίας