ΤΗΣ
ΚΑΤΕΡΙΝΑΣ ΚΑΡΕΛΑ
 |
| Απόστολος Καραστεργίου, Χωρίς Τίτλο, ακουαρέλα σε περγαμηνή, 10 x 12 εκ. |
ΛΕΩΝΙΔΑΣ
ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ, Στέλιος Καζαντζίδης, Τραύμα
και συμβολική θεραπεία στο λαϊκό τραγούδι, εκδόσεις Πατάκη, σελ. 365
«Αυτό δεν έλειπε ποτέ από το
τραπέζι μας, ο πόνος του Στέλιου, που, θέλαμε δεν θέλαμε, έγινε βίωμά μας, ήταν
κάτι δεμένο με το σώμα μας»
Στην
έρευνα πάνω στους συμβολισμούς και την θεραπευτική λειτουργία της λαϊκής τέχνης,
που διεξάγει επί σειρά ετών ο κοινωνικός ανθρωπολόγος και καθηγητής της
Παντείου, Λεωνίδας Οικονόμου, μελετά την περίπτωση του Στέλιου Καζαντίδη, βασιζόμενος
σε αφηγήσεις για την κοινωνική βίωση των τραγουδιών του
από τους θαυμαστές του. Σημαντικές θεματικές της ανθρωπολογίας συσχετίζονται με
την κοινωνική βίωση των τραγουδιών, δηλαδή την αποδοχή, χρήση και συμμετοχή του
ακροατή στη λαϊκή τέχνη. Οι εν λόγω θαυμαστές αναλύονται με όρους κοινωνικών
ομάδων σε μια συγκεκριμένη χρονική στιγμή, την μεταπολεμική Ελλάδα, και ο
συγγραφέας μελετά τη σχέση τους με σύμβολα όπως ο ήρωας, ο αδικημένος, η μάνα,
ο φτωχός, στο βαθμό που η σχέση αυτή εκφράζεται μέσω του λαϊκού τραγουδιού.
Αποφεύγοντας
τις ατραπούς και τα κλισέ του λαϊκισμού, που στην περίπτωση του Καζαντζίδη
έχουν δημιουργήσει μια ολόκληρη παράδοση, ο Οικονόμου πραγματεύεται ένα μείζον
θέμα για την κοινωνική ανθρωπολογία: τον ρόλο της τέχνης στην κοινωνική ζωή.
Συνδυάζοντας στίχους από το λαϊκό τραγούδι, αφηγήσεις, ιστορικά ντοκουμέντα και
επιστημονική έρευνα, ο συγγραφέας παρουσιάζει μία προσέγγιση της λαϊκής τέχνης
(και συγκεκριμένα το φαινόμενο Καζαντζίδης μέσα από τα μάτια των θαυμαστών του)
ως συλλογική διαμαρτυρία, τελετουργία και, εν τέλει, συμβολική θεραπεία.
Η
καλλιτεχνική έκφραση, ο στίχος, τα μη λεκτικά ιδιώματα του λαϊκού τραγουδιού
αναλύονται με όρους διαμαρτυρίας, μιας συλλογικής φωνής-όχημα που εκφράζει τη
θλίψη μιας κοινωνικής ομάδας κατά τη διάρκεια μίας συγκεκριμένης ιστορικής περιόδου,
και πραγματοποιεί το λεγόμενο «μοίρασμα της οδύνης», χαρακτηριστικό της τέχνης
ως τελετουργία. Δηλαδή όταν το τραγούδισμα, ή αλλιώς ο λόγος, κάνει κάτι περισσότερο
από το να «λέει» κάτι - πραγματοποιεί μια ενέργεια, «κάνει» κάτι να συμβεί. Για
παράδειγμα, πτυχές του λαϊκού τραγουδιού μπορούν να θεωρηθούν «απόγονοι» παραδοσιακών
μοιρολογιών και τελετουργικού θρήνου, όπου μπορεί κανείς να διακρίνει μια
διάσταση της λαϊκής τέχνης ως συμβολική θεραπεία ή παρηγοριά. Έτσι και στη
συγκεκριμένη περίπτωση, μέσω αυτής της διαδικασίας συμμετοχής, ένωσης και
μοιρασιάς ξεσπάει η ένταση και απαλύνεται ο πόνος.
Ιστορικά, το αντικείμενο της μελέτης είναι η
μεταπολεμική ελληνική κοινωνία, τα κύματα μετανάστευσης, τα «μουτζουρωμένα
χέρια», οι βιοπαλαιστές, αλλά και όποιος αυτοπροσδιορίζεται ως αδικημένος, όπως
για παράδειγμα στην περίπτωση της ερωτικής απογοήτευσης. Ο συγγραφέας διακρίνει σταθερές θεματικές στο
έργο του τραγουδιστή, όπως ο πόνος, η συμφορά, την οποία συνδέει με τον
αδικημένο ήρωα, η βιοπάλη, που συνδέεται με την ταυτότητα του φτωχού, η αδικία,
με θρησκευτικά πρότυπα εγγενή στο έργο του τραγουδιστή, ο θάνατος και η
ξενιτιά. Οι έννοιες αυτές και η κοινωνική οδύνη που τις χαρακτηρίζει αναλύονται
με όρους δομικής βίας, δηλαδή πληγών που διαμορφώνουν την εμπειρία διάφορων
κοινωνικών ομάδων (το πορτραίτο των οποίων τραγουδά ο Καζαντζίδης και μελετά ο
Οικονόμου). Η εντύπωση ότι ο συγγραφέας συμμετέχει στις προβολές που κάνουν στο
πρόσωπο του τραγουδιστή οι θαυμαστές του, αποτελεί στοιχείο της μεθοδολογίας
του ερευνητή ανθρωπολόγου.
Όσον
αφορά το ύφος γραφής, η διαρκής εναλλαγή ανάμεσα στο δοκιμιακό λόγο και το
λαϊκό στίχο διεγείρει το ενδιαφέρον του αναγνώστη και το κρατά ζωντανό, χωρίς
να θυσιάζει τίποτα στο όνομα της επιστημονικής εγκυρότητας.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου